www.albedimare.org


Megale Hellas : Fonti antiche : TITO LIVIO : ab Urbe condita
Periochae I >>> CXLII


Titus Livius

Ab Urbe Condita liber I Periocha


[A.] Adventus Aeneae in Italiam et res gestae. Ascani regnum Albae et deinceps Silviorum. Numitoris filia a Marte compressa nati Romulus et Remus. Amulius obtruncatus. Urbs a Romulo condita. Senatus lectus. Cum Sabinis bellatum. Spolia opima Feretrio Iovi lata. In curias populus divisus. Fidenates, Veientes victi. Romulus consecratus.
Numa Pompilius ritus sacrorum tradidit. Porta Iani clausa.
Tullus Hostilius Albanos diripuit. Trigeminorum pugna. Metti Fufeti supplicium. Tullus fulmine consumptus.
Ancus Marcius Latinos devicit, Ostiam condidit.
Tarquinius Priscus Latinos superavit, circum fecit, finitimos devicit, muros et cloacas fecit.
Servio Tullio caput arsit. Servius Tullius Veientes devicit et populum in classes divisit, aedem Dianae dedicavit.
Tarquinius Superbus occiso Tullio regnum invasit. Tulliae scelus in patrem. Turnus Herdonius per Tarquinium occisus. Bellum cum Vulscis. Fraude Sex. Tarquini Gabi direpti. Capitolium inchoatum. Termonis et Iuventae arae moveri non potuerunt. Lucretia se occidit. Superbi expulsio. Regnatum est annis CCLV




[B.] Latinis victis montem Aventinum adsignavit, fines protulit, Hostiam coloniam deduxit, caerimonias a Numa institutas renovavit.
Hic temptandae scientiae Atti Navi auguris causa fertur consuluisse eum, an id de quo cogitaret effici posset; quod cum ille fieri posse dixisset, iussisse eum novacula cotem praecidere, idque ab Atto protinus factum.
[Regnavit annis XXIIII. Eo regnante Lucumo, Demarati Corinthi filius, a Tarquinis, Etrusca civitate, Romam venit et in amicitiam Anci receptus Tarquini Prisci nomen ferre coepit et post mortem Anci regnum excepit. Centum in patres allegit, Latinos subegit, ludos in circo edidit, equitum centurias ampliavit, urbem muro circumdedit, cloacas fecit.] Occisus est ab Anci filiis, cum regnasset annis XXXVIII.
Successit ei Servius Tullius, natus ex captiva nobili Corniculana, cui puero athuc in cunis posito caput arsisse traditum erat. Is censum primum egit, lustrum condidit, quo censa LXXX milia esse dicuntur, pomerium protulit, colles urbi adiecit Quirinalem, Viminalem, Aesquilinum, templum Dianae cum Latinis in Aventino fecit. Interfectus est a Lucio Tarquinio, Prisci filio, consilio filiae suae Tulliae, cum regnasset annis XLIIII.
Post hunc L. Tarquinius Superbus neque patrum neque populi iussu regnum invasit. Is armatos circa se in custodiam sui habuit. Bellum cum Vulscis gessit et ex spoliis eorum templum in Capitolio Iovi fecit. Gabios dolo in potestatem suam redegit. Huius filiis Delphos profectis et consulentibus quis eorum Romae regnaturus esset, dictum est eum regnaturum qui primum matrem osculatus esset. Quod responsum cum ipsi aliter interpretarentur, Iunius Brutus, qui cum his profectus erat, prolapsum se simulavit et terram osculatus est; idque factum eius eventus conprobavit. Nam cum inpotenter se gerendo Tarquinius Superbus omnes in odium sui adduxisset, ad ultimum propter expugnatam nocturna vi a Sexto filio eius Lucretiae pudicitiam, quae ad se vocato patre Tricipitino et viro Collatino obtestata ne inulta mora eius esset cultro se interfecit, Bruti opera maxime expulsus est, cum regnasset annos XXV. Tum consules primi creati sunt L. Iunius Brutus L. Tarquinius Collatinus.

Tito Livio

aUC [ 753 a.C > 509 a.C. (I a.Rp.)]


[A.] Arrivo di Enea in Italia e le vicende. Regno di Alba di Ascanio ed inseguito dei Silvi. La Figlia di Numitore violata da Marte genera Romolo e Remo. Trucidato Amuilio.L'Urbe è fondata da Romolo. Si elegge il Senato. Guerra contro i Sabini. Ricco bottino offerto a Giove Feretrio. II popolo viene diviso in Curie. Vinti i Fidenati ed i Veienti. Consacrato Romolo.
Numa Pompilio istiruisce i riti sacri. Chiusa la porta di Giano.
Tullo Ostilio saccheggia Albano. Battaglia dei 3 gemelli. Supplizio di Mezzio Fufezio. Tullo ucciso dal fulmine.
Anco Marzio vinti i Latini, fonda Ostia.
Tarquinio Prisco vince i latini, costruisce il circo, sconfigge i vicini, costruisce le mura e la cloaca.
La testa di Servio Tullio emette fiamme . Servio Tullio vinse i veienti e divise il popolo in classi, dedica un tempio a Diana.
Dopo l'omicidio di Tullio Tarquinio il Superbo prese il regno. delitto del padre da parte di Tullia. Turno Herdonio assassinato da Tarquinio. Gruerra contro i Volsci. la frode di Sesto Tarquinio. Gabi saccheggiata da Tarquinio. Si comincia il Campidoglio. Non poterono essere spostate le aree delle terme del tempio della Giovinezza. Lucrezia si uccise. Espulsione del Superbo. Il regno durò 255 anni.

[B.] Vinti i latini gli assegna Il monte Aventino, ampliò i confini, dedotta la colonia di Ostia, si rinnovarono le cerimonie istituite da Numa.
Per provare la scienza dell'augurio Atto Navio, gli chiese, dici- che si potrebbe fare questo a cui penso, e, sulla propria risposta positiva, dicono di tagliare una pietra con un rasoio; e Atto lo fece immediatamente.
[Regnò XXIIII anni. Sotto il suo regno Lucumone ,Figlio di Demerato di Corinto, venne da Tarquinia, città Etrusca ,a Roma ed in amicitia con Anco, comincia a portare il nome di Tarquinio Prisco, e dopo la morte di Anco, gli succede come Re. Nomina cento nuovi padri, sottomette i Latini, celebro i giochi nel circo , aumenta le centurie dei cavalieri , cinse l'urbe di mura e costruì fogne.] E' ucciso dai figli di Anco, dopo 38 anni di regno.
gli successa Servio Tullio, nato sa una nobile prigioniera Corniculana. Quando egli era ancora nella culla si dice che la sua testa abbia emesso fiamme. Egli fece il primo censimento ed istitui il lustro , ove vennero censiti, si dice, 80,000 persone , arretra i limiti del pomero, aggiunge alla città le colline del Quirinale, del Viminale, dello Esquilino, edifica insieme con i latini il tempio di Diana sull'Aventino. È ucciso da L. Tarquin, figlio di Tarquin Prisco, su istigazione di sua figlia Tullia, dopo avere regnato quarantaquattro anni.
Dopo di lui L. Tarquin il Superbo s'impossessa del potere sensa il voto del senato ne del popolo. Egli si circondò guarde del corpo armate.fece guerra ai Volsci e con le loro spoglie edificò il tempio a Giove sul Campidoglio. Con l'inganno riportò Gabi sotto il suo dominio . I suoi figli si recano aDelfi e chiedono all'oracolo chi di loro avrebbe regnato su Roma,e l'oracolo rispose : " Coloui che per primo avrà abbracciato sua madre".
Mentre interpretano al loro modo questa risposta, Junius Brutus, che li ha accompagnati, finge di cadere e abbraccia la terra; e gli avvenimenti danno ragione al suo atto. Infatti, poiche'gli eccessi della sua condotta hanno reso Tarquinio il Superbo odiosi a tutti, - (in seguito alla violenza commessa, la notte, dai suo figlio Sestio, su Lucrezia, che, ha chiesto a suo padre Tricipitino ed a suo marito Collatino di giurare che avrebbero lasciato la sua morte senza vendetta, si uccide con un pugnale), - alla fine è scacciato, grazie a Bruto più che a qualsiasi altro, dopo avere regnato venticinque anni. Allora sono nominati i primi consoli, L. Junio Bruto e L. Tarquinio Collatino.

Ab Urbe Condita liber II Periocha

Brutus iureiurando populum adstrinxit neminem Romae regnare passuros. Tarquinium Collatinum collegam suum propter adfinitatem Tarquiniorum suspectum coegit consulatu se abdicare et civitate cedere. Bona regum diripi iussit, agrum Marti consecravit, qui campus Martius nominatus est. Adulescentes nobiles, in quibus suos quoque et fratris filios, quia coniuraverant de recipiendis regibus, securi percussit. Servo indici, cui Vindicio nomen fuit, libertatem dedit; ei cuius nomine vindicta appellata.
Cum adversus reges, qui contractis Veientum et Tarquiniensium copiis bellum intulerant, exercitum duxisset, in acie curn Arrunte filio Superbi commortuus est; eumque matronae anno luxerunt.
P. Valerius consul legem de provocatione ad populum tulit. Capitolium dedicatum est.
Porsenna, Clusinorum rex, bello pro Tarquinis suscepto cum ad Ianiculum venisset, ne Tiberim transiret virtute Coclitis Horati prohibitus est, qui, dum alii pontem Sublicium rescindunt, solus Etruscos sustinuit et ponte rupto armatus in flumen se misit et ad suos transnavit. Accessit alterum virtutis exemplum in Mucio. Qui cum ad feriendum Porsennam castra hostium intrasset, occiso scriba, quem regem esse existimaverat, conprehensus inpositam manum altaribus, in quibus sacrificatum erat, exuri passus est dixitque tales CCC esse. Quorum admiratione coactus Porsenna pacis condiciones ferre bellum omisit acceptis obsidibus. Ex quibus virgo una Cloelia deceptis custodibus per Tiberim ad suos transnavit et cum reddita esset, a Porsenna honorifice remissa equestri statua donata est.
Adversus Tarquinium Superbum cum Latinorum exercitu bellum inferentem Aulus Postumius dictator prospere pugnavit.
Appius Claudius ex Sabinis Romam transfugit. Ob hoc Claudia tribus adiecta est numerusque tribuum ampliatus est, ut essent XXI.
Plebs cum propter nexos ob aes alienum in Sacrum montem secessisset, consilio Meneni Agrippae a seditione revocata eat. Idem Agrippa cum decessisset, propter paupertatem publico inpendio elatus est. Tribuni plebis quinque creati sunt.
Oppidum Vulscorum Corioli captum est virtute et opera Cn. Marci, qui ob hoc Coriolanus vocatus est.
T. Latinius, vir de plebe, cum in visu admonitus ut de quibusdam religionibus ad senatum perferret id neglexisset, amisso filio pedibus debilis factus, postquam delatus ad senatum lectica eadem illa indicaverat, usu pedum recepto domum reversus est.
Cum Cn. Marcius Coriolanus, qui in exilium erat pulsus, dux Vulacorum factus exercitum hostium urbi admovisset, et missi ad eum primum legati, postea sacerdotes frustra deprecati essent ne bellum patriae inferret, Veturia mater et Volumnia uxor impetraverunt ab eo, ut recederet.
Lex agraria primum lata est.
Spurius Csssius consularis regni crimine damnatus est necatusque.
Opillia virgo Vestalis ob incestum viva defossa est.
Cum vicini Veientes incommodi magis quam graves essent, familia Fabiorum id bellum gerendum depoposcit misitque in id trecentos et sex armatos, qui ad Cremeram praeter unum ab hostibus caesi sunt.
Appius Claudius cos. cum adversus Vulscos contumacia exercitus male pugnatum esset, decimum quemque militum fuste percussit.
Res praeterea adversus Vulscos et Hernicos et Veientes et seditiones inter patres plebemque continet.



aUC [ 508 > 468 ( II - XLII a.Rp. ) ]

Brutus fece giurare al popolo non di permettere a nessuno di regnare su Roma; Tarquinio Collatino il suo collega, sospetto a causa della sua parentela con Tarquinio, lo costrinse a dimettersi dal consolato e lasciare la città. Fece saccheggiare i beni dei re, dedicò a Marte il terreno che fu nominato campo di Marte. Dei giovani nobili, fra i quali i suoi figli e quelli di suo fratello, che avevano cospirato per fare tornare i re a Roma, li fece giuastiziare con l'ascia. Allo schiavo che li aveva denunciati, chiamato Vindicio, diede la libertà da cui deriva la parola "vindicta" (liberazione). Poiché i principi, con le forze riunite dei Véienti e dei Tarquinieni, avevano dichiarato la guerra a Roma, condusse l'esercito contro loro, e, nella battaglia, morì con Arrunte, figlio del Superbo: le donne lo piansero un anno. Il console L. Valérius presentò una legge sull'appello al popolo. il campidoglio fu dedicato. Porsenna il re de Chiusi, che ha preso le armi in favore dei Tarquini, arrivò al Gianicolo; il passaggio del Tevere gli fu impedito dal coraggio di Orazio Coclite, che mentre altri tagliavano il ponte Subliciuo, egli da solo sostenne l'attacco degli etruschi, quindi, rotto il ponte, si gettònel fiume con tutte le armi , e raggiunse i suoi nuotando. A quest'atto di coraggio se ne aggiunse un altro, nella persona di Muzio: entrato per colpire Porsenna, nel campo nemico, uccise un segretario che prese per il re. Arrestato, mise la sua mano sul gbraciere dove si era sacrificato, e la lasciò bruciare, dicendo che c'erano (a Roma) trecento uomini come lui. L'ammirazione per loro costrinse il re ad accettare condizioni di pace; abbandonò la guerra e ricevette ostaggi. Fra loro una giovane donna, Clélia, sfugge ai suoi custodi, attraversò il Tevere e raggiunse i suoi a nuoto. Resa a Porsenna, fu rilasciata da lui con onore; gli innalzarono una statua equestre. Appio Claudo divenne capo dei Sabini a Roma, cosa che fece aggiungere la tribù Claudia. Il numero delle tribù fu portato a ventuno. Su Tarquinio il Superbo, che faceva la guerra a Roma con l'esercito dei latini, il dittatore Aulo Postumio riportò una vittoria. Poiché la plèbe, a causa degli schiavi per debiti,s'era ritirata sul Monte Sacro, la saggezza di Menenius Agrippa la fece riwentrare dal dissenso. Questo stesso Agrippa, quando morì, a causa della sua povertà, fu sepolto a spese dello Stato. Si crearono cinque tribuns della plèbe. Corioli luogo dei Volsci, fu preso per il coraggio e l'attività di Cn. Marcio, detto per ciò Coriolano. Tito Latinio plébeo fu spinto da una visione ad illustrare al senato certi avvertimenti religiosi, che avevano trascurato, perse i suoi figli, ebbe i piedi paralizzati, quindi, dopo essere stato portato al senato in lettiga ed aver dato queste stesse indicazioni, recuperato l'uso dei piedi, rientrò da solo. Cn. Marcio Coriolano esiliato, diventato generale dei Volsci, che ha condotto il loro esercito nei pressi di Roma, e gli uomini inviati a lui, deputati, quindi sacerdoti,lom supplicano di non portare la guerra contro la sua patria, sua madre Véturia e sua moglie Volumnia ottennero che si ritirasse. Una legge agraria fu presentata per la prima volta. Il console Spurio Cassio , accusato di aspirare alla regalità, fu condannato e giustiziato. La vestale Oppia è sepolta viva per aver commesso adulterio. Essendo i Veienti nemici più maldestri che pericolosi, la famiglia dei Fabii volle far loro la guerra, ed inviò contro loro 306 soldati che, sulla Cremera, furono uccisi tutti , eccetto un bambino lasciato a Roma. Il console Appio Claudio, vinto dai Volssci in seguito ad una sommossa del suo esercito, decima i suoi soldati a bastonate. Conflitti contro i Volsci, gli Èqui e i Véienti; Dissidi fra patrizi e plèbei.

Ab Urbe Condita liber III Periocha

Seditiones de agrariis legibus fuere. Capitolium ab exulibus et servis occupatum caesis his receptum est.
Census bis actus est. Priore lustro censa sunt civium capita +VIII milia DCCXIIII+ praeter orbos orbasque, sequenti CXVII milia CCXVIIII.
Cum adversus Aequos male gesta res esset, L. Quintius Cincinnatus dictator factus, cum rure intentus operi rustico esset, ad id bellum gerendum arcessitus est. Is victos hostes sub iugum misit.
Tribunorum plebis numerus ampliatus est, ut essent X, tricesimo sexto anno [a] primis tribunis plebis.
Petitis per legatos et adlatis Atticis legibus ad constituendas eas proponendasque X viri pro consulibus sine ullis aliis magistratibus creati altero et trecentesimo anno quam Roma condita erat, et ut a regibus ad consules, ita a consulibus ad X viros imperium translatum. Hi X tabulis legum positis cum modeste se in eo honore gessissent et ob id in alterum quoque annum eundem esse magistratum placuisset, duabus tabulis ad X adiectis cum complura inpotenter fecissent, magistratum noluerunt deponere et in tertium annum retinuerunt, donec inviso eorum imperio finem adtulit libido Appi Claudi. Qui cum in amorem Virginiae virginis incidisset, summisso, qui eam in servitutem peteret, necessitatem patri eius Virginio inposuit. Rapto ex taberna proxima cultro filiam occidit, cum aliter effici non posset ne in potestatem stuprum inlaturi veniret. Hoc tam magnae iniuriae exemplo pleps concitata montem Aventinum occupavit coegitque X viros abdicare se magistratu. Ex quibus Appius, qui praecipuam poenam meruerat, in carcerem coniectus est; ceteri in exilium acti.
Res praeterea contra Sabinos et Vulscos prospere gestas continet et parum honestum populi Romani indicium, qui iudex inter Ardeates et Aricinos sumptus agrum de quo ambigebatur sibi adiudicavit.



aUC [ 467 - 446 (XLIII - LXIV a.Rp.) ]

Disordini causati dalle leggi agrarie. Il Campidoglio è preso da esiliati e schiavi, è riconquistato in seguito al loro massacro. Due censimenti: al primo lustro, si registrano cento e quattro mila settecento quattordici cittadini, non compresi gli orfani e le orfane, nel successivo cento diciassette mila duecento diciannove. Poiché era stata subita una sconfitta da parte degli Equi, L. Quinto Cincinnato, nominato dittatore, della campagna dove era impegnato nei lavori rustici viene chiamato a Roma per condurre questa guerra. Vinse i nemici e li fece passare sotto il giogo. Il numero dei tribuni della plèbe viene portato a dieci, trentacinque anni dopo la creazione dei primi tribuni. Gli ambasciatori che erano andati studiare le leggi dell' Attica che le hanno modificate, per istituire e promulgare questo nuovo codice; e, come il potere era stato trasferito dai re ai consoli, lo fu dai consoli ai decemviri. Questi stabilirono dieci tavole di leggi.
Poiché si erano mostrare moderati nell'esercizio del loro incarico, si era deciso di prorogare il loro incarico per un secondo anno nella stessa magistratura. Ma, dopo avere aggiunto altre due tavole di leggi alle prime dieci, avendo commesso eccessi, si rifiutarono di lasciare la loro carico e la conservarono un terzo anno, fino a che al loro potere odioso mise fine allo strapotere di Appio Claudio. Quest'ultimo, innamoratosi di una giovane donna, Virginia, inviò di nascosto qualcuno per richiederla come schiava, ridusse suo padre Verginio in questo stato:che prese al mercato più vicino un coltello ed uccise sua figlia, non potendo impedire in altro modo di cedere al potere dell'uomo che voleva disonorarla. Questo caso di un simile abuso di potere sollevò il popolo, che occupò il monte Aventino e costrinse i decemviri a dimettersi. Fra loro Appio, che aveva meritato la massima punizione, è gettato in prigione; gli altri furono mandati in esilio.
Il libro contiene inoltre vittorie sui Sabini e i Volsci, ed un giudizio poco onorevole sul popolo romano, che,scelti come giudici nella disputa fra la gente di Ardéa e la gente di Ariccia, si appropriò del territorio contestato


Ab Urbe Condita liber IV Periocha

Lex de conubio patrum et plebis a tribunis contentione magna patribus repugnantibus perlata est.
Tribuni * * * plebis.
Aliquot annos res populi R. domi militiaeque per hoc genus magistratus administratae sunt. Item censores tunc primum creati sunt.
Ager Ardeatibus populi iudicio ablatus missis in eum colonis restitutus est.
Cum fame populus R. laboraret, Sp. Maelius eques R. frumentum populo sua inpensa largitus est et ob hoc factum conciliata sibi plebe regnum adfectans a C. Servilio Ahala magistro equitum iussu Quinti Cincinnati dictatoris occisus est; L. Minucius index bove aurata donatus est.
Legatis Romanorum a Fidenatibus occisis, quoniam ob rem p. morte occubuerant, statuae in rostris positae sunt.
Cossus Cornelius tribunus militum occiso Tolumnio, Veientum rege, opima spolia secunda rettulit.
Mam. Aemilius dictator censurae honorem qui antea per quinquennium gerebatur, anni et sex mensum spatio finit; ob eam rem a censoribus notatus est.
Fidenae in potestatom redactae eoque coloni missi sunt; quibus occisis Fidenates cum defecissent, ab Mam. Aemilio dictatore victi sunt et Fidenae captae.
Coniuratio servorum oppressa est.
Postumius tribunus militum propter crudelitatem ab exercitu occisus est.
Stipendium ex aerario tum primum militibus datum est.
Res praeterea gestas adversus Vulscos at Fidenates et Faliscos continet.



aUC [ 445 - 404 (LXV - CVI a.Rp.) ]

Legge sul matrimonio tra patrizi e plèbei, proposta dai tribuni, dopo un grande scontro dovuto alla resistenza dei patrizi, è votata. - Tribuni della plèbe [_ _ _] -
Per alcuni anni gli affari del popolo romano, all'interno ed all'estero, sono diretti da questo tipo di magistrati. Inoltre sono allora creati per la prima volta i Censori. Il territorio tolto agli Ardeatini dopo un giudizio del popolo, e l'invio di una colonia, viene restituito loro. Una grave carestia afflige il popolo romano, Spurio Melio cavaliere romano, distribuisce a sue spese grano al popolo; dopo essersi così ingraziata la plèbe, poiché ricercava la sovranità, è ucciso da Caio Servilio Ahala, generale della cavalleria, su ordine del dittatore Quinto Cincinnato. Lucio Minucio che lo aveva denunciato, riceve come ricompensa un bue dorato. - Ambasciatori romani sono uccisi dai Fidénati, e poiché sono morti per lo Stato, si erigino statue presso i rostri. Cosso Cornélio tribuno militare, che ha ucciso Tolumnio, il re de Véio,fu il secondo fra gli uomini a riportare le "spoglie opime". Il dittatore Mamercuo Emilio limita la durata della censura, che prima si esercitava per cinque anni, ad un anno e mezzo; per ciò è elogiato dai Censori.
Fidène vine sottomessa, e vi si inviano coloni, i quali sono uccisi dai Fidénati che hanno defezionato, il dittatore Mamerco Emilio li batte e prende Fidène.
Una cospirazione di schiavi è soffocata. Postumio tribuno militare, a causa della sua crudeltà è ucciso dal suo esercito.
Allora per la prima volta si dà ai soldati una retribuzione pagata dal tesoro.
Questo libro contiene inoltre imprese contro i Volsci, i Fidénati e i Falisci.


Ab Urbe Condita liber V Periocha

In obsidione Veiorum tabernacula militibus facta sunt. Ea res cum esset noua, indignationem tribunorum plebis mouit querentium non dari plebi, nec per hiemem, militiae requiem.
Equites tum primum equis suis mereri coeperunt.
Cum inundatio ex lacu Albano facta esset, uates qui eam rem interpretaretur ex hostibus captus est.
Furius Camillus dictator X annis obsessos Veios cepit, simulacrum Iunonis Romam transtulit, decimam praedae Delphos Apollini misit. Idem tribunus militum cum Faliscos obsideret, proditos hostium filios parentibus remisit statimque deditione facta Faliscorum uictoriam iustitia consecutus est. Cum alter ex censoribus C. Iulius decessisset, in locum eius M. Cornelius suffectus est. Nec id postea factum est, quoniam eo lustro a Gallis Roma capta est.
Furius Camillus, cum dies ei ab L. Apuleio tribuno pl. dicta esset, in exilium abiit.
Cum Galli Senones Clusium obsiderent et legati a senatu missi ad componendam inter eos et Clusinos pacem pugnantes contra Gallos starent in acie Clusinorum, hoc facto eorum concitati Senones urbem infesto exercitu petierunt fusisque ad Aliam Romanis cepere urbem praeter Capitolium, quo se iuuentus contulerat ; maiores natu cum insignibus honorum, quos quisque gesserat, in uestibulis aedium sedentes occiderunt. Et cum per auersam partem Capitoli iam in summum euasissent, proditi clangore anserum M. Manli praecipue opera deiecti sunt. Coactis deinde propter famem Romanis descendere, ut M pondo auri darent et hoc pretio finem obsidionis emerent, Furius Camillus, dictator absens creatus, inter ipsum conloquium, quo de pacis condicionibus agebatur, cum exercitu uenit et Gallos post sextum mensem urbe expulit ceciditque.
Dictum est ad Veios migrandum esse propter incensam et dirutam urbem, quod consilium Camillo auctore discussum est. Mouit populum uocis quoque omen ex centurione auditae, qui cum in forum uenisset, manipularibus suis dixerat : "Sta, miles, hic optime manebimus !".
Aedis Ioui Capitolino facta est, quod ante urbem captam uox audita erat aduentare Gallos.



aUC [ 403 - 390 (CVII - CXX a.Rp.) ]

All'assedio di Véio si costruiscono capanne per fare svernare i soldati. Essendo la cosa, nuova, sollevò l'indignazione dei tribuni della plèbe, che si lagnano che non si lascia neppure l'inverno alla plèbe per riposarsi del servizio. Per la prima volta, i cavalieri prestano servizio con i loro cavalli personali. Poiche' il lago Albano ha straripato, Il vate chiamato per interpretare l'avvenimento è catturato dal nemico. Il dittatore Furio Camillo prende Véio, che era stata assediata per dieci anni, trasporta la statua di Giumnone a Roma, invia la decima del bottino ad Apollo, a Delfi.
Lo stesso tribuno militare assedia Faléri, e libera i figli di alcuni nemici chew erano stati catturati, che rinvia ai loro genitori; immediatamente i Faléri si arrendono, ed ottiene così con la giustizia la vittoria sui Falisci. Poiche' uno dei Censori, Caio Giulio, è morto, gli surrogano Marco Cornelio. Non si fece più ciò in seguito perché, durante questa lustro, Roma fu presa dai galli. Essendo Furio Camillo, accusato da Lucio Apuleio, tribuno della plèbe, parte per l'esilio. I galli Senoni assediando Chiusi, e gli ambasciatori inviati dal senato per sistemare la pace tra loro e i Clusini vengono coinvolti in un combattimento nell'esercito dei Clusini, i Senoni, irritati della loro condotta, vanno contro Roma con un esercito, e, dopo avere messo i Romani in rotta sul fiume Allia , prendono Roma, eccetto il Campidoglio, dove la gioventù si era riunita; gli uomini più vecchi, con le insegne distintive delle cariche che avevano esercitato, seduti nei vestiboli delle loro case, vi vengono trucidati.
I galli, arrivati già, per un sentiero tortuoso, sulla cima del Campidoglio, sono traditi dallo starnazzare delle oche, e, grazie soprattutto a Marco Manlio, vengomno precipitati dalla roccia. I Romani sono obbligati in seguito dalla fame ad arrendersi e dare mille libre d'oro per togliere l' assedio; ma Furio Camillo, ancora dittatore sebbene esiliato, nel mezzo della riunione dove si trattavano le condizioni della pace, arrivò con un esercito, e, dopo sei mesi d'occupazione, caccia i galli da Roma e li disperde.
Si dice che bisogna emigrare a Véio poiché la città è incendiata e distrutta; quest'intenzione, grazie a Camille, è rifiutata. Ciò che tocca anche il popolo, è il presagio fornito da una premonizione di un centurione che,giunto nel foro, disse ai soldati del suo manipolo: "Ferma, soldato;, staremo molto bene qui."" Si edifica un tempio a Giove Capitolino, perché prima della presa di Roma era stata udita una voce annunciare l'arrivo dei galli.

Ab Urbe Condita liber VI Periocha

Res aduersus Vulscos et Aequos et Praenestinos prospere gestas continet.
Quattuor tribus adiectae sunt, Stellatina, Tromentina, Sabatina, Arniensis. M. Manlius, qui Capitolium a Gallis defenderat, cum obstrictos aere alieno liberaret, nexos exsolueret, crimine adfectati regni damnatus de Saxo deiectus est. In cuius notam S. C. factum est, ne cui de Manlia gente Marco nomen esset.
C. Licinius et L. Sextius tribuni pl. legem promulgauerunt, ut consules ex plebe fierent, qui ex patribus creabantur, eamque cum magna contentione repugnantibus patribus, cum idem tribuni pl. per quinquennium soli magistratus fuissent, pertulerunt ; et primus ex plebe consul L. Sextius creatus est.
Lata est et altera lex, ne cui plus quingentis iugeribus agri liceret possidere.



aUC [ 389 - 367 (CXXI - CXLIII a.Rp.) ]

Contiene vittorie sui Volsci, sugli Èqui e sui Prénestini. Si aggiunsero quattro tribù, Stellatina, Tromentina, Sabatina e l' Arniense. Marco Manlio, che aveva salvato il campidoglio dai galli, che aveva rimesso i loro debiti ad alcuni cittadini, e liberato dei prigionieri per debiti, è accusato di mirare alla sovranità, condannato viene precipitato della Rupe (Tarpéa).
Per ammonimento un decreto del senato proibisce a qualsiasi membro della famiglia Manlio il nome di Marcus. Caio Licinio e Lucio Sestio, tribuni della plèbe, propongono una legge affinché si scelgano i consoli nella plèbe , scelti fino ad allora fra patrizi, e dopo grandi lotte, nonostante la resistenza dei patrizi, dopo che gli stessi tribuni della plèbe sono stati per per cinque anni i soli magistrati in carica a Roma, la fanno votare. Il primo dei plébei, Lucius Sestio è nominato console. Si propose anche una seconda legge, che proibisce a chiunque di possedere oltre cinquecento jugeri di terra.

Ab Urbe Condita liber VII Periocha

Duo noui magistratus adiecti sunt, praetura et curulis aedilitas. Pestilentia ciuitas laborauit eamque insignem fecit mors Furi Camilli. Cuius remedium et finis cum per nouas religiones quaereretur, ludi scaenici tunc primum facti sunt.
Cum dies L. Manlio dicta esset a M. Pomponio tribuno pl. propter dilectum acerbe actum et T. Manlium filium rus relegatum sine ullo crimine, adulescens ipse, cuius relegatio patri obiciebatur, uenit in cubiculum tribuni strictoque gladio coegit eum in uerba sua iurare se non perseueraturum in accusatione.
Tunc omnia pretiosa missa sunt in praealtam uoraginem urbis Romanae. In eam Curtius armatus sedens equo praecipitauit ; et expleta est. T. Manlius adulescens, qui patrem a tribunicia uexatione uindicauerat, contra Gallum prouocantem aliquem ex militibus Romanis in singulare certamen descendit eique occiso torquem aureum detraxit, quem ipse postea tulit, et ex eo Torquatus uocatus est.
Duae tribus adiectae, Pomptina et Publilia. Licinius Stolo lege lata damnatus est, quod plus quingentis iugeribus agri possideret. M. Valerius tribunus militum Gallum, a quo prouocatus erat, insidente galeae coruo et unguibus rostroque hostem infestante occidit et ex eo Corui nomen accepit, consulque proximo anno, cum annos XXIII haberet, ob uirtutem creatus est.
Amicitia cum Carthaginiensibus iuncta est.
Campani cum a Samnitibus bello urgerentur, auxilio aduersus eos a senatu petito, cum id non impetrarent, urbem et agros populo R. dediderunt. Ob quam causam ea, quae populi R. facta essent, defendi bello aduersus Samnites placuit. Cum ab Aulo Cornelio cos. exercitus in locum iniquum deductus in magno discrimine esset, P. Deci Muris tribuni militum opera seruatus est. Qui occupato colle super id iugum, in quo Samnites consederant, occasionem consuli in aequiorem locum euadendi dedit ; ipse ab hostibus circumsessus erupit. Cum milites Romani, qui Capuae in praesidio relicti erant, de occupanda ea urbe conspirassent et detecto consilio metu supplici a populo R. defecissent, per M. Valerium Coruum dictatorem, qui consilio suo eos a furore reuocauerat, patriae restituti sunt.
Res praeterea contra Hernicos et Gallos et Tiburtes et Priuernates et Tarquinienses et Samnites et Vulscos prospere gestas continet.



aUC [ 366 - 342 (CXLIV - CLXVIII a.Rp.) ]

Due nuove magistrature sono aggiunte alle vecchie, lo prétura e l'edilità curiale. Lo Stato è colpito da un'epidemia che causa anche la morte di Furio Camillo.
di cui si cercano cure per porvi fine attraverso nuove pratiche religiose e per la prima volta si fa ricorso ai giochi scenici (pantomime teatrali).
Essendo Lucio Manlio accusato da Marco Pomponio, tribuno della plèbe, per la sua crudeltà in occasione di una ribellione di truppe ed per l'esilio in campagna di suo figlio Tito Manlio, senza avere nessuna accusa contro lui, il giovanotto stesso, al cui padre si rimproverava la proprio relegazione, viene nell'aula del tribunale, e,sulla spafa sguainata, lo obbliga a giurare secondo i suoi termini che non continuerà con le sue accuse.
- Si getta attualmente ogni tipo di oggetti preziosi in un pozzo molto profondo di Roma; Curzio armato, a cavallo, vi si precipita; così è riempito. -
Il giovane Tito Manlio, che aveva difeso suo padre dalle vessazioni di uno tribun, si batte contro un gallo che sfidava uno dei soldati romani in singolar tensone, lo uccide, e gli toglie il suo collare d'oro, e lo porta in seguito lui stesso, cosa che lo fa chiamare Torquato.
Due tribù sono aggiunte alle vecchie, Pontina e Publilia. Licinio Stolone è condannato secondo la legge che aveva emanato, per avere posseduto oltre cinquecento jugeri di terra. Marco Valério, tribuno dei soldati, uccide un gallo che lo aveva sfidato,che portava un corvo, attaccato all' elmo, staccando gli artigli e il becco dal suo nemico, da ciò prende il nome di Corvo, e, l'anno successivo, è nominato console a ventitre anni, per il suo valore.
Si fa un trattato d'amicizia con i cartaginesi. I Sanniti fanno guerra ai Campani che chiedono aiuto al senato e, non ottenendolo, consegnano la loro città ed il loro territorio al popolo romano.
Poiché sono diventati beni del popolo Romano, si decide di difenderli contro i Sanniti. Il console Aulo Cornelio che aveva condotto il suo esercito su un terreno sfavorevole dove era in grande pericolo, Publio Decio Mure, tribuno Militare, la salva; occupando un'altura che domina superiormente la cresta ove si erano posizionati i Sanniti, fornisce l'occasione al console di fuggire per occupare una posizione più favorevole. Lui stesso circondato dai nemici si apre una via di fuga. Poiché i soldati romani, lasciati di guarnigione a Capua avevano cospirato per impossessarsi di questa città, e, essendo stato scoperto il loro piano, avevano defezionato dal popolo romano per paura della punizione, il dittatore Marco Valério Corvo, che, in tutta la sua saggezza, li aveva salvati dalla loro pazzia, li riconduce alla loro patria.
Il libro contiene inoltre vittorie sugli Ernici, i galli, su Tiburtini, Privernati, Tarquiniensi, Sanniti e Volsci.

Ab Urbe Condita liber VIII Periocha

Latini cum Campania defecere et missis legatis ad senatum condicionem tulerunt ut si pacem habere vellent alterum ex Latinis consulem facerent. Qua legatione perlata praetor eorum Annius de Capitolio ita lapsus est ut exanimaretur.
T. Manlius consul filium, quod contra edictum eius adversus Latinos pugnaverat, quamvis prospere pugnasset, securi percussit. Laborantibus in acie Romanis P. Decius, tunc consul cum Manlio, devovit se pro exercitu, et concitato equo cum in medios hostes se intulisset, interfectus morte sua Romanis victoriam restituit. Latini in deditionem venerunt. T. Manlio in urbem reverso nemo ex iuventute obviam processit.
Minucia virgo Vestalis incesti damnata est.
Ausonibus victis et oppido ex is capto Cales item Fregellae coloniae deductae sunt.
Veneficium complurium matronarum deprehensum est, ex quibus plurimae statim epotis medicaminibus perierunt. Lex de veneficio tunc primum constituta est.
Privernatibus, cum bellassent, victis civitas data est. Neapolitani bello et obsidione victi in deditionem venerunt. Q. Publilio, qui eos obsederat, primo et imperium prolatum est et pro cos. triumphus decretus.
Plebs nexu liberata est propter L. Papiri creditoris libidinem, qui C. Publilio debitori suo stuprum inferre voluerat.
Cum L. Papirius Cursor dictator reversus in urbem ab exercitu esset propter auspicia repetenda, Q. Fabius magister equitum, occasione bene gerendae rei invitatus, contra edictum eius prospere adversus Samnites pugnavit. Ob eam causam cum dictator de magistro equitum supplicium sumpturus videretur, Fabius Romam profugit, et cum parum causa proficeret, populi precibus donatus est.
Res praeterea contra Samnites prospere gestas continet.



aUC [ 341 - 322 (CLXIX - CLXXXVIII a.Rp.) ]

I latini ed i Campani che avevano defezionato, inviano ambasciatori al senato, e pongono come condizione alla pace che uno dei consoli sia scelto fra i latini. Compiuta questa missione, il loro pretore Annio, mentre scende dal campidoglio, cade e muore.
Il console Tito Manlio, avendo combattuto suo figlio contro i latini, nonostante i suoi ordini, sebbene abbia vinto, lo fa decapitare.
Trovandosi in difficoltà le schiere dei Romani, Publio Decio, allora console con Manlio, si sacrifica per l'esercito, lanciandosi col cavallo in mezzo ai nemici, è viene ucciso, ma, con la sua morte, da la vittoria ai Romani.
I latini vengono a sottomettersi. Al ritorno di Tito Manlio a Roma, gi si tributa l'ingresso trionfale.
La vestale Minucia è condannata per adulterio.
Sconfitti gli Ausonei , presa Calès, la loro città, vi si invia una colonia; lo stesso a Fregelle.
Molte matrone sono sorprese a fabbricare veleni; un grande numero fra esse , immediatamente dopo avere bevuto le loro droghe, muoiono. Si fa allora la prima legge sugli avvelenamenti.
I Privernati che hanno preso le armi sono battuti; sottomettono la città.
I napoletani, vinti in battaglia ed assediati si arrendono. Quinto Publilio che li aveva assediati, ottiene per primo una proroga della carica ed al console viene tributato il trionfo.
La plèbe è liberata della schiavitù per debiti per la passione di un creditore, Lucio Papirio, che vuole stuprare il suo debitore Caio Publilio.
Il dittatore Lucio Papirio Cursore essendo ritornato a Roma lasciando l'esercito per rstabilire l'autorità, il comandante della cavalleria, Quintus Fabius, coglie l'occasione per vincere, combattendo eroicamente, i Sanniti ignorando i suoi ordini.Per questo Il dittatore sembra propenso a far giustiziare il comandante della cavalleria, Fabius allora si reca a Roma, e, sebbene la sua causa non vi guadagni molto, viene graziato per la supplica del popolo.
Il libro contiene inoltre vittorie riportate sui Sanniti.



Ab Urbe Condita liber IX Periocha

T. Veturius Spurius Postumius coss. apud furcas Caudinas deducto in locum artum exercitu, cum spes nulla esset evadendi, foedere cum Samnitibus facto et sescentis equitibus Romanis obsidibus datis ita exercitum abduxerunt ut omnes sub iugum mitterentur; idemque auctore Spurio Postumio cos. qui in senatu suaserat ut eorum deditione quorum culpa tam deforme foedus ictum erat, publica fides liberaretur, cum duobus trib. pl. et omnibus qui foedus spoponderant dediti Samnitibus non sunt recepti. Nec multo post fusis a Papirio Cursore Samnitibus et sub iugum missis receptisque sescentis equitibus Romanis qui obsides dati erant, pudor flagitii prioris abolitus est.
Tribus duae adiectae sunt, Oufentina et Falerna. Suessa et Pontia coloniae deductae sunt.
Ap. Claudius censor aquam perduxit; viam stravit quae Appia vocata est, libertinorum filios in senatum legit. Ideoque, quoniam is ordo indignis inquinatus videbatur, sequentis anni coss. senatum observaverunt, quem ad modum ante proximos censores fuerat.
Res praeterea contra Apulos et Etruscos et Umbros et Marsos et Paelignos et Aequos et Samnites, quibus foedus restitutum est, prospere gestas continet.
Cn. Flavius scriba, libertino patre natus, aedilis curulis fuit per forensem factionem creatus, quae, cum comitia et campum turbaret et in his propter nimias vires dominaretur, a Q. Fabio censore in quattuor tribus redacta est, quas urbanas appellavit; eaque res Fabio Maximo nomen dedit.
In hoc libro mentionem habet Alexandri, qui temporibus his fuit, et aestimatis populi R. viribus, quae tunc erant, colligit si Alexander in Italiam traiecisset, non tam ei victoriam de populo Romano fore quam de iis gentibus quas ad orientem imperio suo subiecerat.
Res praeterea contra Samnites prospere gestas continet.



aUC [ 321 - 304 (CLXXXIX - CCVI a.Rp.) ]

I consoli Tito Veturio e Spurio Postumio, si arrendono col loro esercito, vicino alle forche Caudine, in una sfilata da cui non avevano nessuna speranza di fuggire, trattano con i Sanniti, danno come ostaggi sei cento cavalieri romani, e possono mettere in salvo il loro esercito soltanto alla condizione di passare tutti sotto il giogo.
Questi stessi uomini, su proposta del console Spurio Postumio, che aveva consigliato al senato di consegnare i responsabili di un trattato tanto cattivo per liberare la parola dello Stato, sono consegnati, con due tribuni della plèbe e tutti i garanti del trattato, ai Sanniti, che rifiutano di riceverli.
Poco dopo, i Sanniti sono battuto da Papirio Cursore e costretti a passare sotto il giogo, i seicento cavalieri romani consegnati come ostaggi sono liberati, e la vergogna della precedente umiliazione è cancellata.
Due tribù sono aggiunte alle precedenti, la Ofentina e e la Falerna.
Si deducono colonie a a Suessa e a Pontia.
Il censore Appio Claudio porta a Roma l'acqua della fonte Claudia, costruisce la strada lastricata chiamata via Appia; iscrive fra i senatori figli di liberti; ma quest' entità si sente disonorata da questi membri indegni, i consoli dell'anno successivo lasciano il senato composto come'era prima degli ultimi censori.
Questo libro contiene inoltre vittorie sugli Apuli, gli etruschi, gli Umbri, i Marsi, i Péligni, gli Équi e i Sanniti, con cui fu ristabilito il vecchio trattato.
Cn. Flavio scriba, nato da padre liberto, venne creato Edile Curiale dalla fazione forense, che, essendosi tenuti i comizi e la campagna ed in questa essendo stata dominata per la troppa forza, dal censore Quinto Fabio raccolto in quattro tribù, che si chiamavano Urbane; e per ciò venne chiamato Fabio Massimo.
In questo libro si ha mensione di Alessandro, che ai suoi tempi fu , prsonaggio stimato dal popolo romano , che allora erano ,raccolse se Alessandro fosse traghettato in italia , non anche la sua vittoria sul popolo romano in piazza che la sua gente su cui in oriente soggiaceva al suo dominio.
Questo libro contiene anche le fortunate gesta contro i Sanniti.



Ab Urbe Condita liber X Periocha

Coloniae deductae sunt Sora et Alba et Carsioli. Marsi in deditionem accepti sunt.
Collegium augurum ampliatum est, ut essent nouem, cum antea quaterni fuissent.
Lex de prouocatione ad populum a Murena cos. tertio tunc lata est. Duae tribus adiectae sunt, Aniensis et Terentina.
Samnitibus bellum indictum est et aduersus eos saepe prospere pugnatum est.
Cum aduersus Etruscos, Vmbros, Samnites, Gallos, P. Decio et Q. Fabio ducibus pugnaretur et Romanus exercitus in magno discrimine esset, P. Decius, secutus patris exemplum, deuouit se pro exercitu et morte sua uictoriam eius pugnae populo R. dedit.
Papirius Cursor Samnitium exercitum, qui de iureiurando obstrictus quo maiore constantia uirtutis pugnaret, in aciem descenderat, fudit.
Census actus est, lustrum conditum. Censa sunt ciuium capita CCLXXII milia et CCCXX.



aUC [ 303 - 292 (CCVII - CCXVIII a.Rp.) ]

Si inviano colonie a Sora, a Albe ed a Carséoli. Si accoglie la sottomissione dei Marsi. Si aumenta il collegio degli auguri, di cui si porta il numero a nove, invece di quattro che erano prima. Una legge sull'appello al popolo è presentata (per la terza volta) dal console Marco Valério. Si aggiunge due tribù nuove, l' Aniense e la Terentina.
Si dichiara la guerra ai Sanniti e si combatte contro loro con successo. Mentre si combatte contro gli etruschi, gli Umbri,i Sanniti ed i Galli, sotto il comando di Publio Decio e di Quinto Fabio, mentre l'esercito romano è nel massimo pericolo, Publio Decio, seguendo l'esempio di suo padre, si sacrifica per l'esercito, e, con la sua morte, diede in questo battaglia la vittoria al popolo romano. Papirio Cursoreche, legato da un giuramento per cui avrebbe comtattuto fino alla fine, discese in schiere contro un esercito di Sanniti e lo sbaraglia.
Compiuto il lustro si fa il censimento: si registrano due centosettantadue mila trecento venti cittadini.

XI >>> XX

Ab Urbe Condita liber XI Periocha

Cum Fabius Gurges cos. male adversus Samnites pugnasset et senatus de removendo eo ab exercitu ageret, Fabius Maximus pater deprecatus hanc fili ignominiam eo maxime senatum movit quod iturum se filio legatum pollicitus est, idque praestitit. Eius consiliis et opera filius consul adiutus caesis Samnitibus triumphavit; C. Pontium, imperatorem Samnitium, ductum in triumpho, securi percussit.
Cum pestilentia civitas laboraret, missi legati ut Aesculapi signum Romam ab Epidauro transferrent, anguem, qui se in navem eorum contulerat in quo ipsum numen esse constabat, deportaverunt; eoque in insulam Tiberis egresso eodem loco aedis Aesculapio constituta est.
L. Postumius consularis, quoniam, cum exercitui praeesset, opera militum in agro suo usus erat, damnatus est.
Pacem petentibus Samnitibus foedus quarto renovatum est.
Curius Dentatus cos. Samnitibus caesis et Sabinis, qui rebellaverant, victis et in deditionem acceptis bis in eodem magistratu triumphavit.
Coloniae deductae sunt Castrum Sena Hadria.
Triumviri capitales tunc primum creati sunt.
Censu acto lustrum conditum est. Censa sunt civium capita | CCLXXII |.
Plebs propter aes alienum post graves et longas seditiones ad ultimum secessit in Ianiculum, unde a Q. Hortensio dictatore deducta est; isque in ipso magistratu decessit.
Res praeterea contra Vulsinienses gestas continet, item adversus Lucanos, contra quos auxilium Thurinis ferre placuerat.


XI >>> XX

aUC [ 291 - xx (CCXIX - a.Rp.) ]

Poiche' il console Fabio Gurge aveva fallito contro i Sanniti, ed in senato si parla di allontanarlo dall'esercito, suo padre, Fabio Maximo, supplica di evitare questa vergogna a suo figlio, commuove tanto più il senato, che promette di partire in soccorso di suo figlio e mantiene questa promessa. Aiutato dai suoi consigli e dalla sua azione, il console, e suo figlio, li massacrano e trionfano sui Sanniti; Caio Ponzio generale del Sanniti, compare nel suo trionfo ed è decapitato.
La città colpita da un'epidemia, si inviano ambasciatori per portare la statua di Esculapio di Épidauro a Roma; riferiscono che un serpente si era rifugiato nella loro nave ed in quello si vide la divinità stessa. Poiche' questo serpente si e rifugiato, dalla barca, sull'isola tiberina, in questo stesso luogo si fonda un tempio a Esculapio.
Il console Lucio Postumio, che comanda d'esercito,viene condannato per aver usato come manodopera i suoi soldati sulle sue terre.
Con i Sanniti, che chiedono la pace, si rinnova il trattato per la quarta volta. - Il console Curio Dentato, dopo avere massacrato i Sanniti, sconfitti i Sabini, che si erano rivoltati, e ricevuto la loro resa, trionfa due volte durante la stessa magistratura.
Si inviano colonie a Castro, Sena ed Adria.
Creazione di triumviri capitali per la prima volta.
Il censimento fatto,al compimento del lustro; si registrano duecentosettantadue mila cittadini. A causa dei debiti, la plèbe, dopo gravi e lunghe proteste, si ritira infine sul Gianicolo, da cui il dittatore Quinto Ortensio la fa scendere; quest'ultimo muore durante la sua magistratura.
Questo libro contiene inoltre le campagne contro i Volsiniesi, ed anche contro i Lucani, contro cui si era deciso di portare aiuto alla gente di Turio.

Ab Urbe Condita liber XII Periocha

Cum legati Romanorum a Gallis Senonibus interfecti essent, bello ob id Gallis indicto, L. Caecilius praetor ab his cum legionibus caesus est.
Cum a Tarentinis classis Romana direpta esset, IIuiro, qui praeerat classi, occiso, legati ad eos a senatu, ut de his iniuriis quererentur, missi pulsati sunt. Ob id bellum his indictum est.
Samnites defecerunt. Aduersus eos et Lucanos et Brittios et Etruscos aliquot proeliis a compluribus ducibus bene pugnatum est.
Pyrrhus, Epirotarum rex, ut auxilium Tarentinis ferret, in Italiam uenit.
Cum in praesidium Reginorum legio Campana cum praefecto Decio Vibullio missa esset, occisis Reginis Regium occupauit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Essendo stati uccisi degli ambasciatori dai galli Sénoni, si dichiara guerra ai galli; il pretore Lucio Caecilio è massacrato da loro con le sue legioni.
I Tarentini avendo saccheggiato una flotta romana ed ucciso il duumviro che la comandava, caccia gli ambasciatori inviati dal senato per lagnarsi di quest'oltraggio. È per questo che si dichiara loro la guerra.
I Sanniti fanno defezione. Contro loro e contro Lucani , Brutti, gli etruschi, in qualche battaglia, molti generali combattono fortunatamente.
Pirro re di Épiro, viene in aiuto degli Tarentini in Italia.U na legione campana, con il préfetto Decio Vibellio, iessendo stata nviata per difendere Rhegium, massacro i suoi abitanti ed occupano la città.
Pyrrhus, roi d'Épire, vient au secours des Tarentins en Italie. Une légion campanienne, avec le préfet Decius Vibellius, ayant été envoyée pour défendre Rhegium, massacre ses habitants et occupe la ville.



Ab Urbe Condita liber XIII Periocha

Valerius Laeuinus cos. parum prospere aduersus Pyrrhum pugnauit, elephantorum maxime inusitata facie territis militibus. Post id proelium cum corpora Romanorum qui in acie ceciderant, Pyrrhus inspiceret, omnia uersa in hostem inuenit populabundusque ad urbem Romanam processit. C. Fabricius missus ad eum a senatu, ut de redimendis captiuis ageret, frustra ut patriam desereret a rege temptatus est. Captiui sine pretio remissi sunt. Cineas legatus a Pyrrho ad senatum missus petiit ut conponendae pacis causa rex in urbem reciperetur. De qua re cum ad frequentiorem senatum referri placuisset, Appius Claudius, qui propter ualetudinem oculorum iam diu consiliis publicis se abstinuerat, uenit in curiam et sententia sua tenuit ut id Pyrrho negaretur.
Cn. Domitius censor primus ex plebe lustrum condidit. Censa sunt ciuium capita CCLXXXVII milia CCXXII.
Iterum aduersus Pyrrhum dubio euentu pugnatum est.
Cum Carthaginiensibus quarto foedus renouatum est.
Cum C. Fabricio consuli is qui ad eum a Pyrrho transfugerat, polliceretur uenenum se regi daturum, cum indicio ad regem remissus est.
Res praeterea contra Lucanos et Bruttios, Samnites et Etruscos prospere gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console Valério Levino combatte Pirro con scarsa fortuna, essendo i soldati romani soprattutto spaventati dall'aspetto inconsueto degli elefanti. Dopo questo combattimento, Pirro, che esamina i cadaveri dei Romani caduti nella battaglia, li trova tutti girati verso il nemico. Saccheggiando il paese, si avanza fino a Roma.
Caio Fabrizio è inviato a lui dal senato per trattare il rilascio dei prigionieri; il re tenta invano di fargli abbandonare la sua patria. I prigionieri sono rilasciati senza riscatto. Cinea inviato da Pirro al senato in ambasciata, domanda che, per stabilire la pace, si ricevi il re a Roma.
Si decide di discutere questa richiesta in seduta plenaria; ed Appio Claudio, che, a causa del cattivo stato dei suoi occhi, si teneva da tempo alla larga dai consigli pubblici, viene nella curia, e fa prevalere il parere di rifiutare la richiesta di Pirro.
Cnéo Domizio primo censore plebeo, si compie il lustro; si registrano duecentoottantasettemila duecentoventidue cittadini.
Per la seconda volta, si da battaglia a Pirro, con risultato incerto.
Con i cartaginesi, si rinnova il trattato per la quarta volta.
Un uomo che era passato da Pirro al campo del console Fabrizio e che prometteva avvelenare il re, è denunciato e rimandato a quest'ultimo.
Il libro contiene inoltre successi sui Lucani e Bruzzi, Sanniti e gli etruschi.

Ab Urbe Condita liber XIV Periocha

Pyrrhus in Siciliam traiecit.
Cum inter alia prodigia fulmine deiectum esset in Capitolio Iouis signum, caput eius per haruspices inuentum est.
Curius Dentatus cos. cum dilectum haberet, eius, qui citatus non responderat, bona primus uendidit ; iterum Pyrrhum ex Sicilia in Italiam reuersum uicit et Italia expulit.
Fabricius censor P. Cornelium Rufinum consularem senatu mouit, quod is X pondo argenti facti haberet.
Lustro a censoribus condito censa sunt ciuium capita CCLXXI milia CCXXIIII.
Cum Ptolemaeo, Aegypti rege, societas iuncta est.
Sextilia, uirgo Vestalis, damnata incesti uiua defossa est.
Coloniae deductae sunt Posidonia et Cosa.
Carthaginiensium classis auxilio Tarentinis uenit, quo facto ab his foedus uiolatum est.
Res praeterea contra Lucanos et Bruttios et Samnites feliciter gestas et Pyrrhi regis mortem continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Pirro passa in Sicilia.
Tra altri prodigi, il fulmine, al Campidoglio, ha abbattuto la statua di Giove, la sua testa è scoperta dagli Aruspici.
Curio Dentato che fa una sollevazione di truppe, fa vendere, il primo, i beni di che non risponde all'appello; vince così Pirro, ritornato dalla Sicilia in italia, e lo caccia di Italia. Il censore Fabrizio esclude dal senato Publio Cornelio Rufino perché possiede dieci libre d'argento lavorato.
Avendo compiuto il lustro i consoli, si registrarono duecentosettantunomila duecentotrentaquattro cittadini.
Con il re dell'Egitto Tolomeo si conclude un'alleanza.
La vestale Sestilia, condannata per adulterio, è sepolta viva.
Si deducono colonie a Posidonia ed a Cosa.
Una flotta cartaginese viene in aiuto ai Tarentini, in violazione al trattato.
Questo libro contiene inoltre le vittorie su Lucani, Brutti e Sannites, e la morte del re Pirro.

Ab Urbe Condita liber XV Periocha

Victis Tarentinis pax et libertas data est.
Legio Campana, quae Regium occupauerat, obsessa deditione facta securi percussa est.
Cum legatos Apolloniatium ad senatum missos quidam iuuenes pulsassent, dediti sunt Apolloniatibus.
Picentibus uictis pax data est.
Coloniae deductae Ariminum in Piceno, Beneuentum in Samnio.
Tunc primum populus R. argento uti coepit.
Vmbri et Sallentini uicti in deditionem accepti sunt.
Quaestorum numerus ampliatus est, ut essent VIII.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Ai Tarentins vinti si conceda la pace e la libertà.
La legione dei Campani che aveva occupato Reggio, è assediata; si arrendono e vengono decapitati.
Essendo ambasciatori di Apollonia inviati al senato sono maltrattati da certi giovani, questi sono consegnati allo Apolloniati.
Al Picentini sconfitti si accorda la pace.
Colonie sono dedotte a Ariminum nel Piceno ed a Bénévento nel Sannio.
Allora per la prima volta il popolo romano inizia a servirsi di argento.
Ubri e Sallentini, vinti, si accetta la sottomissione.
Si aumenta il numero dei questori portandolo ad otto.

Ab Urbe Condita liber XVI Periocha

Origo Carthaginiensium et primordia urbis eorum referuntur. Contra quos et Hieronem, regem Syracusanorum, auxilium Mamertinis ferendum senatus censuit, cum de ea re inter suadentes ut id fieret, dissuadentesque contentio fuisset; transgressisque tunc primum mare exercitibus Romanis aduersus Hieronem saepius bene pugnatum. Petenti pax data est.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCLXXXII milia CCXXXIIII.
Decimus Iunius Brutus munus gladiatorium in honorem defuncti patris primus edidit.
Colonia Aesernia deducta est.
Res praeterea contra Poenos et Vulsinios prospere gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Origine dei cartaginesi ed inizi della loro città.
Contro loro e contro Gérone, re di Siracusa, il senato decide di inviare aiuti ai Mamertini, dopo un dibattito tra partigiani ed avversari della misura in oggetto.
allora gli eserciti romani per la prima volta, prendono il mare, si combatte nolte battaglie con successo contro Gérone. Chiede la pace, che gli concedono.
Si conpie il lustro dei Censori ; si registrano duecentoottantaduemila duecentotrentaquattro cittadini.
Per primo, Decio Junio Bruto dà al pubblico uno spettacolo di gladiatori in onore di suo padre morto.
Si invia una colonia a Isernia.
Questo libro contiene inoltre successi ottenuti sui Cartaginesi e Vulsiniensi.

Ab Urbe Condita liber XVII Periocha

Cn. Cornelius consul a classe Punica circumuentus et per fraudem, ueluti in conloquium euocatus, captus est.
C. Duillius consul aduersus classem Poenorum prospere pugnauit, primusque omnium Romanorum ducum naualis uictoriae duxit triumphum.
Ob quam causam ei perpetuus quoque honos habitus est, ut reuertenti a cena tibicine canente funale praeferretur.
L. Cornelius consul in Sardinia et Corsica contra Sardos et Corsos et Hannonem, Poenorum ducem, feliciter pugnauit.
Atilius Calatinus cos. cum in locum a Poenis circumsessum temere exercitum duxisset, M. Calpurni, tribuni militum, uirtute et opera euasit, qui cum CCC militibus eruptione facta hostes in se conuerterat.
Hannibal, dux Poenorum, uicta classe cui praefuerat, a militibus suis in crucem sublatus est.
Atilius Regulus cos. uictis nauali proelio Poenis in Africam traiecit.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console Cnéo Cornelio è circondato da una flotta cartaginese, e viene catturato con l' inganno, dopo essere stato invitato per un colloquio.
Il console Caio Duilio batte la flotta cartaginese, e,per primo fra tutti i generali romani, celebra un trionfo per una vittoria navale.
Per questa ragione, conserva, a titolo perpetuo, l'onore, durante i banchetti, di far portare, al suono dei flauti, una torcia dinanzi a lui.
Il console Lucio Cornelio combatte fortunatamente, in Sardegna ed in Corsica, contro i sardi, i Corsi, ed Annone, capo dei cartaginesi.
Il console Atilio Callatino, che ha condotto alla leggera il suo esercito in un posto che circondano i cartaginesi, ne esce grazie al valore ed all'intervento di Marco Calpurnio, tribun militare, che, facendo una sortita con trecento soldati, ha attirato il nemici dietro di lui.
Annibale generale cartaginese, essendo la flotta che comandava sconfitta, viene crocifisso dai suoi soldati.
Il console Atilio Regulo, che ha battuto i cartaginesi in una batattaglia navale, invade l' Africa.


Ab Urbe Condita liber XVIII Periocha

Atilius Regulus in Africa serpentem portentosae magnitudinis cum magna clade militum occidit, et cum aliquot proeliis bene aduersus Carthaginienses pugnasset, successorque ei a senatu prospere bellum gerenti non mitteretur, id ipsum per litteras ad senatum scriptas questus est, in quibus inter causas petendi successoris erat quod agellus eius a mercennariis desertus esset. Quaerente deinde fortuna ut magnum utriusque casus exemplum in Regulo proderetur, arcessito a Carthaginiensibus Xanthippo, Lacedaemoniorum duce, uictus proelio et captus est. Res deinde a ducibus Romanis omnibus terra marique prospere gestas deformauerunt naufragia classium.
Tib. Coruncanius primus ex plebe pontifex maximus creatus est.
M'. Valerius Maximus P. Sempronius Sophus censores cum senatum legerent, XVI senatu mouerunt.
Lustrum condiderunt, quo censa sunt ciuium capita CCXCVII milia DCCXCVII.
Regulus missus a Carthaginiensibus ad senatum ut de pace et, si eam non posset impetrare, de commutandis captiuis ageret, et iureiurando adstrictus, rediturum se Carthaginem, si commutari captiuos non placuisset, utrimque negandi auctor senatui fuit, et cum fide custodita reuersus esset, supplicio a Carthaginiensibus de eo sumpto periit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Atilio Regulo in Africa, è ucciso, dopo avere perso molti soldati a causa di un serpente enorme; dopo avere ottenuto molte vittorie sui cartaginesi, il senato non invia successori al Generale vittorioso, e se ne lagna in una lettera al senato, nella quale, tra altre ragioni che gli fanno richiedere un sostrituto, dice che la sua piccola proprietà è stata abbandonata dai suoi servi.
Poi, il destino volle, dare con Regolo un grande esempio di buona e di cattiva fortuna, i cartaginesi fanno venire Santippo, generale Sèartano, e Regulo è vinto in battaglia e fatto prigioniero.
In seguito i successi di tutti i generali romani su terra e su mare sono compromessi dal naufragio della flotta.
Tiberio Coruncanio, primo fra i plebei, è nominato grande pontefice.
I censori Publio Sempronio Sofo e Manio Valério Maximo, che compilano la lista dei senatori, escludono dal senato sedici membri;
Compiuto il Lustro, si censiscono duecentonovantasettemila settecentonovantasette cittadini.
Regulo inviato al senato dai cartaginesi per trattare la pace e, se non riesce ad ottenerla, lo scambio dei prigionieri, ma si obbliga col giuramento di ritornare a Cartagine, se i Romani decidono non di scambiare i prigionieri, consiglia al senato di rifiutare una e l'altra offerta; e, fedele al suo giuramento, tornato a Cartagine, i cartaginesi ne dexretano il supplizio ed egli muore.

Ab Urbe Condita liber XIX Periocha

Caecilius Metellus rebus aduersus Poenos prospere gestis speciosum egit triumphum, XIII ducibus hostium et CXX elephantis in eo ductis. Claudius Pulcher cos. contra auspicia profectus - iussit mergi pullos, qui cibari nolebant - infeliciter aduersus Carthaginienses classe pugnauit, et reuocatus a senatu iussusque dictatorem dicere Claudium Gliciam dixit, sortis ultimae hominem, qui coactus abdicare se magistratu postea ludos praetextatus spectauit.
A. Atilius Calatinus primus dictator extra Italiam exercitum duxit. Commutatio captiuorum cum Poenis facta est.
Coloniae deductae sunt Fregenae, in agro Sallentino Brundisium.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCXLI milia CCXII.
Claudia, soror P. Claudi qui contemptis auspiciis male pugnauerat, a ludis reuertens cum turba premeretur, dixit : "utinam frater meus uiueret: iterum classem duceret." Ob eam causam multa ei dicta est.
Duo praetores tunc primum creati sunt.
Caecilius Metellus, pontifex maximus, A. Postumium consulem, quoniam idem et flamen Martialis erat, cum is ad bellum gerendum proficisci uellet, in urbe tenuit nec passus est a sacris recedere.
Rebus aduersus Poenos a pluribus ducibus prospere gestis, summam uictoriae C. Lutatius cos. uicta ad Aegates insulas classe Poenorum imposuit.
Petentibus Carthaginiensibus pax data est.
Cum templum Vestae arderet, Caecilius Metellus, pontifex maximus, ex incendio sacra rapuit. Duae tribus adiectae sunt, Velina et Quirina.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Caecilio Metello vincitore sui cartaginesi, celebra un magnifico trionfa, dove compaiono tredici capi nemici e cento venti elefanti.
Il console Claudio Pulcro, partito nonostante gli auspici, ordina di gettare in mare i polli che non vogliono mangiare
Perde in mare una battaglia infelice contro i cartaginesi; richiamato dal senato e viene invitato a nominare un dittatore, nomina Claudio Glicia, un uomo di basso rango, poi, costretto a lasciare la sua magistratura, assiste successivamente ai giochi con l'abito della protesta.
Aulo Atilio Calatino è il primo dittatore a condurre un esercito fuori dell'Italia. Si scambiano i prigionieri con i cartaginesi. - Colonie sono inviate a Frégène, e nel territorio dei sallentini a Brindisi.
I censori compiono il lustro; si registrano duecentoquarantunomila duecentododici cittadini.
Claudia, sorella di questo Publio Claudio che, per avere disprezzato gli auspici, era stato superato come, al ritorno dei giochi, si trova imprigionata dalla folla, dice: "possa mio fratello vivere ancora e comandare nuovamente una flotta!" Per ciò, è punita con un'ammenda.
Per la prima volta si nominano due pretori.
Caecilio Metello grande pontefice, come Aulo Postumio, console, e allo stesso tempo flamine di Marte, voleva partire per fare la guerra, lo trattiene a Roma e non gli lascia abbandonare le sue funzioni consacrate.
Poiche' molti generali hanno battuto i cartaginesi, il console Caio Lutazio incorona queste vittorie battendo alle isole Egadi la flotta cartaginese.
I cartaginesi chiedono la pace, che gli viene concessa.
Il tempio di Vesta brucia; Caecilio Metello grande gran pontefice, strappa dall'incendio gli oggetti consacrati.
Si aggiungono due tribù nuove, la Velina e la Quirina.

Ab Urbe Condita liber XX Periocha

Falisci cum rebellassent, sexto die perdomiti in deditionem uenerunt.
Spoletium colonia deducta est.
Aduersus Liguras tunc primum exercitus promotus est.
Sardi et Corsi cum rebellassent, subacti sunt.
Tuccia, uirgo Vestalis, incesti damnata est.
Bellum Illyriis propter unum ex legatis, qui ad eos missi erant, occisum indictum est, subactique in deditionem uenerunt.
Praetorum numerus ampliatus est ut essent IIII.
Galli transalpini, qui in Italiam inruperant, caesi sunt. Eo bello populum R. sui Latinique nominis DCCC milia armatorum habuisse dicit. Exercitibus Romanis tunc primum trans Padum ductis Galli Insubres aliquot proeliis fusi in deditionem uenerunt. M. Claudius Marcellus cos. occiso Gallorum Insubrium duce, Vertomaro, opima spolia rettulit. Histri subacti sunt.
Iterum Illyrii cum rebellassent, domiti in deditionem uenerunt.
Lustrum a censoribus ter conditum est. Primo lustro censa sunt ciuium capita CCLXX milia CCXII.
Libertini in quattuor tribus redacti sunt, cum antea dispersi per omnes fuissent, Esquilinam, Palatinam, Suburanam, Collinam.
C. Flaminius censor uiam Flaminiam muniit et circum Flaminium exstruxit.
Coloniae deductae sunt in agro de Gallis capto Placentia et Cremona.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

I Falisci si rivoltano, ed entro cinque giorni, completamente battuti, vengono a sottomettersi.
Si invia una colonia a Spoleto.
Si invia per la prima volta un esercito contro i Liguri. - Essendosi i sardi ed i corsi, ribellati, sono sottomessi.
La vestale Tuccia è condannata per adulterio.
La guerra è dichiarata agli Illiri per avere ucciso uno degli ambasciatori inviati loro, e, ssconfitti, vengono ad arrendersi.
Il numero dei pretori è aumentato e portato a quattro.
I Galli transalpini, che avevano invaso l' Italia, sono massacrati. In questa guerra, il popolo romano, secondo Fabio, ebbe ottocento (mila) uomini sotto le armi, fra Romani e Latini. Gli eserciti romani per la prima volta hanno attraversato il Po, i galli Insubri, sconfitti in molte battaglie, si sottomettono. Il console Marco Claudio Marcello, che ha ucciso il capo dei galli Insubri Vertomaro, ottiene le spoglie opime.
Istriani sono sottomessi. Inoltre essendosi ribellati gli Illiri dono sconfitti e vengono a sottomettersi.
I censori compiono tre volte il lustro; al primo si registrano duecentosettantamila settecentotredici cittadini.
I liberti sono ripartiti fra quattro tribù, mentre precedentemente erano stati distribuiti fra tutte: l' Esquilina, la Palatina, 1a Suburana e la Collina.
Il Censore Caio Flaminio costruisce la via Flaminia ed il circo Flaminio.
Si deducono colonie, nel territorio dei galli, che occupano Piacenza e Cremona.



XXI > > > XXX

Ab Urbe Condita liber XXI Periocha

Belli Punici secundi ortum narrat et Hannibalis, ducis Poenorum, contra foedus per Hiberum flumen transitum. A quo Saguntum, sociorum populi R. ciuitas obsessa, octauo mense capta est. De quibus iniuriis missi legati ad Carthaginienses, qui quererentur. Cum satis facere nollent, bellum his indictum est.
Hannibal superato Pyrenaeo saltu per Gallias, fusis Volcis, qui obsistere conati erant ei, ad Alpes uenit et laborioso per eas transitu, cum montanos quoque Gallos obuios aliquot proeliis reppulisset, descendit in Italiam et ad Ticinum flumen Romanos equestri proelio fudit. In quo uulneratum P. Cornelium Scipionem protexit filius, qui Africani postea nomen accepit.
Iterumque exercitu Romano ad flumen Trebiam fuso Hannibal Apenninum quoque permagna uexatione militum propter uim tempestatium transiit.
Cn. Cornelius Scipio in Hispania contra Poenos prospere pugnauit duce hostium Magone capto.

XXI > > > XXX

aUC [ 218 - y (X - Y a.Rp.) ]

Questo libro racconta l'inizio della seconda guerra punica ed il passaggio di Annibale, generale dei cartaginesi, oltrepassa l'Ebro, contravvenendo il trattato. Assediata da lui, Sagunto, città di alleati del popolo romano, è presa dopo sette mesi d'assedio.
Per questi oltraggi, si inviano ambasciatori a protestare a Cartago. I cartaginesi rifiutando di dare loro soddisfazione, si dichiarò loro la guerra.
Annibale che ha superato la catena dei Pirenei, arrivò, attraverso la Gallia , dopo avere disperso i Vosgi, che cercavano di fermarlo, alle Alpi, e, avendole superate a fatica, dopo avere rifiutato molti combattimenti con i montanari gallici , scesero in Italia;sul fiume Ticino, sconfigge i Romani in una battaglia di cavalleria.
Ferito là, Publio Cornélio Scipione fu protetto da suo figlio, che riceverà in seguito il nome d' Africano.
L'esercito romano superato una seconda volta sulla Trebbia, Annibale oltrepassò anche gli Appennini, dove i suoi soldati soffrirono molto per la violenza delle tempeste.
Cnéo Cornélio Scipione in Spagna, combatté con successo i cartaginesi, catturando il capo dei nemici, Magone.

Ab Urbe Condita liber XXII Periocha

Hannibal per continuas uigilias in paludibus oculo amisso in Etruriam uenit, per quas paludes quadriduo et tribus noctibus sine ulla requie iter fecit.
C. Flaminius cos., homo temerarius, contra auspicia profectus signis militaribus effossis, quae tolli non poterant, et ab equo, quem conscenderat, per caput deuolutus, insidiis ab Hannibale circumuentus ad Thrasymennum lacum cum exercitu caesus est. Sex milia, quae eruperant, fide ab Atherbale data, perfidia Hannibalis uincta sunt. Cum ad nuntium cladis Romae luctus esset, duae matres ex iusperato receptis filiis gaudio mortuae sunt. Ob hanc cladem ex Sibyllinis libris uer sacrum uotum.
Cum deinde Q. Fabius Maximus dictator aduersus Hannibalem missus nollet acie cum eo confligere, ne contra ferocem tot uictoriis hostem aduersis proeliis milites pugnare committeret, et opponendo se tantum conatus Hannibalis impediret, M. Minucius, magister equitum, ferox et temerarius, criminando dictatorem tamquam segnem et timidum effecit, ut populi iussu aequaretur ei cum dictatore imperium ; diuisoque exercitu cum iniquo loco conflixisset et in magno discrimine legiones eius essent, superueniente cum exercitu Fabio Max ?®rimine liberatus est. Quo beneficio uictus castra cum eo iunxit et patrem eum salutauit, idemque facere milites iussit. Hannibal uastata Campania inter Casilinum oppidum et Calliculam montem a Fabio clusus sarmentis ad cornua boum alligatis et incensis praesidium Romanorum, quod Calliculam insidebat, fugauit et sic transgressus est saltum.
Idemque Q. Fabi Maximi dictatoris, cum circumposita ureret, agro pepercit, ut illum tamquam proditorem suspectum faceret.
Aemilio deinde Paulo et Terentio Varrone coss. et ducibus cum magna clade aduersus Hannibalem ad Cannas pugnatum est, caesaque eo proelio Romanorum XLV milia cum Paulo cos. et senatoribus XC et consularibus aut praetoriis aut aediliciis XXX.
Post quae cum a nobilibus adulescentibus propter desperationem consilium de relinquenda Italia iniretur, P. Cornelius Scipio tribunus militum, qui Africanus postea uocatus est, stricto supra capita deliberantium ferro iurauit pro hoste se habiturum eum qui in uerba sua non iurasset, effecitque ut omnes non relictum iri a se Italiam iureiurando adstringerentur.
Propter paucitatem militum VIII milia seruorum armata sunt. Captiui, cum potestas esset redimendi, redempti non sunt.
Praeterea trepidationem urbis et luctum et res in Hispania meliore euentu gestas continet.
Opimia et Florentia, uirgines Vestales, incesti damnatae sunt.
Varroni obuiam itum et gratiae actae, quod de re p. non desperasset.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Annibal che ha perso un occhio per le continue veglie nelle paludi, arriva in Etruria; in queste paludi aveva camminato quattro giorni e tre notti senza alcuno riposo.
Il console Caio Flaminio, uomo imprudente, partito nonostante i cattivi auspici, dopo avere fatto dissotterrare le insegne che non si riusciva a tirare dal suolo, ed essere caduto sulla testa del cavallo sul quale era montato, è circondato da Annibale in un' imboscata e massacrato con il suo esercito vicino al lago Trasimeno.
Seimila uomini che avevano defezionato, nonostante la parola data di Aderbale, sono uccisi per la perfidia di Annibale.
Alle notizia della sconfitta Roma è nel lutto, due madri, rivedendo i loro figli, muoiono per questa gioia insperata. Per il disastro, sulle indicazioni dei libri Sibillini, si dedica una "primavera Consacrata".
Quindi, mentre Quinto Fabio Maximo, dittatore, inviato contro Annibale, non vuole dargli battaglia, per non esporre ad una battaglia contro un nemico fiero di tante vittorie dei soldati spaventati dai loro fallimenti, e che al solo schierarsi dinanzi a lui paralizza i suoi sforzi,
Marco Minucio, comandante della cavalleria, audace ed imprudente, accusando il dittatore di mollezza e di paura, si fa dare col voto del popolo un potere uguale a quello del dittatore;
l'esercito diviso tra loro, Minucio, avendo dato battaglia su un terreno sfavorevole, e con le legioni in grave pericolo, è salvato dall'arrivo di Fabio Maximo e delle sue truppe.
Convinto da questo beneficio, unisce il suo campo a quello del dittatore, lo saluta chiamandolo padre ed ordina ai suoi soldati di fare la stessa cosa.
Annibale dopo avere devastato la Campania, si trova chiuso da Fabius tra la città di Casilino e la collina di Callicula, attaccando sarmenti ai corni dei buoi ed accendendoli, mette in fuga le truppe romane inviate sul Callicula, e ne sbaraglia così le fila.
Salva anche la proprietà del dittatore Fabio Maximo, quando brucia tutti i dintorni, per farlo sospettare di tradimento.
Quindi, sotto il comando dei consoli Paolo Emilio e Terenzio Varrone, si subisce contro Annibal, a Canne, una grande sconfitta; in questo combattimento sono uccisi 45.000 Romani con il console Paolo-Emilio, 90 senatori,e 30 fra ex consoli, ex pretori o ex edili.
Dopo di ciò, poiché molti giovani nobili, per disperazione, concepiva l'intenzione di abbandonare l'Italia, il tribuno militare Publio Cornélio Scipione, chiamato più tardi l'Africano, giura sulla propria spada tesa sulla testa dei deliberanti di considerare nemico colui che non avrà giurato sui suoi confini, ed ottiene che tutti si impegnano col giuramento a non abbandonare l'Italia.
A causa della mancanza di uomini si armano 80.000 schiavi. Benché sia possibile riscattare i prigionieri, non li riacquistano.
Il libro contiene inoltre la descrizione dell'agitazione e del lutto a Roma, e delle operazioni in Spagna, più felici.
Opimia e Florentia, vestali vergini sono condannate per adulterio.
Si va incontro a Varrone e lo si ringrazia per aver salvato la Repubblica.

Ab Urbe Condita liber XXIII Periocha

Campani ad Hannibalem defecerunt. Nuntius Cannensis uictoriae, Mago, Carthaginem missus anulos aureos corporibus occisorum detractos in uestibulo curiae effudit, quos excessisse modii mensuram traditur. Post quem nuntium Hannon, uir ex Poenis nobilibus, suadebat senatui Carthaginensium ut pacem a populo Romano peterent, nec tenuit obstrepente Barcina factione.
Claudius Marcellus praetor ad Nolam, eruptione aduersus Hannibalem ex oppido facta, prospere pugnauit.
Casilinum a Poenis obsessum ita fame uexatum est ut lora et pelles scutis detractas et mures inclusi essent. Nucibus per Vulturnum amnem a Romanis missis uixerunt.
Senatu ex equestri ordine hominibus CXCVII suppletus est.
L. Postumius praetor a Gallis cum exercitu caesus est.
Cn. et P. Scipiones in Hispania Asdrubalem uicerunt et Hispaniam suam fecerunt.
Reliquiae Cannensis exercitus in Siciliam relegatae sunt, ne decederent inde nisi finito bello.
Sempronius Gracchus cos. Campanos cecidit.
Claudius Marcellus praetor Hannibalis exercitum ad Nolam proelio fudit et uicit, primusque tot cladibus fessis Romanis meliorem spem belli dedit.
Inter Philippum, Macedoniae regem, et Hannibalem societas iuncta est.
Praeterea in Hispania feliciter a Publio et Cn. Scipionibus, in Sardinia a T. Manlio praetore aduersus Poenos res gestas continet, a quibus Hasdrubal dux et Mago et Hanno capti.
Exercitus Hannibalis per hiberna ita luxuriatus est ut corporis animique uiribus eneruaretur.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

La Campania passa ad Annibale. Magone inviato a Cartagine per annunciare la battaglia di Canne, sparse in terra nell' aula del senato gli anelli d'oro tolti ai cadaveri romani: ne ce n'era, si dice, più di uno staio.
A questi notizie, Annone, uno dei nobili cartaginesi, consigliava al senato cartaginese di chiedere la pace ai Romani: la proposta fu respinta, per l'opposizione del partito di Barca.
A Nola, il Pretore Claudio Marcello, che ha fatto una sortita contro Annibale, fu vincitore.
Casilino assediata dai cartaginesi, tormentata dalla carestia, che gli assediati si mangiavano le cinghie di cuoio, delle pelli strappate ai loro scudi e dei ratti.
Sopravvissero grazie alle noci lanciate dai Romani nel Vulturne. Il senato è composto da cento novantasette personalità scelte fra gli appartenenti nell'ordine equestre.
Il pretore Lucio Postumio ed il suo esercito sono massacrati dai galli.
Cnéo e Publio Scipione, in Spagna, battono Asdrubale ed assumono il controllo della Spagna.
I resti dell'esercito di Canne sono inviati in Sicilia, per non farli ritornare prima della fine della guerra.
Il console Sempronio Gracco batte i Campani.
ll pretore Claudio Marcello disperde e batte a Nola l'esercito di Annibale, e, per primo, dà ai Romani, stanchi di tanti disastri, una speranza in questa guerra.
Tra Filippo, re di Macedonia, ed Annibale, si conclude un'alleanza.
Questo libro contiene, inoltre, le vittorie ottenute sui cartaginesi dai pretori Publio e Cneo Scipione in Spagna, Tito Manlio in Sardegna; fanno prigioniero i generali Asdrubale, Magone ed Annone.
L'esercito di Annibale si è tanto immerso nell'ozio durante i suoi quartieri invernali, che si è snervato corpo ed anima.

Ab Urbe Condita liber XXIV Periocha

Hieronymus, Syracusanorum rex, cuius pater Hiero amicus populi R. fuerat, ad Carthaginiensis defecit et propter crudelitatem superbiamque a suis interfectus est.
Tib. Sempronius Gracchus procos. prospere aduersus Poenos et Hannonem ducem ad Beneuentum pugnauit seruorum maxime opera, quos liberos esse iussit. Claudius Marcellus cos. in Sicilia, quae prope tota ad Poenos defecerat, Syracusas obsedit.
Philippo, Macedonum regi, bellum indictum est, qui ad Apolloniam nocturno bello obpressus fugatusque Macedoniam cum prope inermi exercitu profugit. Ad id bellum gerendum M. Valerius praetor missus.
Res praeterea in Hispania a P. et Cn. Scipionibus aduersus Carthaginienses gestas continet. A quibus Syphax, rex Numidiae, in amicitiam adscitus, qui a Masinissa, Massyliorum rege, pro Carthaginiensibus pugnante, uictus in Hispaniam ad Scipionem cum magna manu transiit contra Gades, ubi angusto freto Africa et Hispania dirimuntur.
Celtiberi quoque in amicitiam recepti sunt. Quorum auxiliis adscitis tunc primum mercennarium militem Romana castra habuerunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Géronimo re di Siracusa, il cui nonno Gérone era stato alleato del popolo romano, passa ai cartaginesi, e, a causa della sua crudeltà e del suo orgoglio, è ucciso dai suoi.
Il proconsole Tibério Sempronio Gracco batte i cartaginesi guidati da Annon a Benevento, grazie soprattutto per l'azione di schiavi di cui ordina la liberazione.
Il console Claudio Marcello, in Sicilia, provincia passata quasi tutta ai cartaginesi, assedia Siracusa.
Si dichiara la guerra a Filippo, re di Macedonia; sorpreso dinanzi a Apollonie in un combattimento notturno è messo in fuga, quest'ultimo si rifugia in Macedonia con truppe quasi senza armi.
Si era inviato per questa spedizione il pretore Marco Valerio.
Il libro contiene, inoltre, le imprese contro i cartaginesi, in Spagna, di Publio e Cneo Scipione. Questi fecero amicizia con Siface, re di Numidia, che, vinto da Masinissa, re dei Massili, che combatteva per i cartaginesi, passa con molte truppe in Spagna,a fianco di Scipions, di fronte a Cadice, dove l'Africa e la Spagna sono separate da uno stretto.
( Anche i Celtiberi furono ammessi nell'amicizia romana; essendo alcuni di loro presi come ausiliari, allora per la prima volta gli accampamenti romani ospitarono soldati mercenari.)

Ab Urbe Condita liber XXV Periocha

P. Cornelius Scipio, postea Africanus, ante annos aedilis factus.
Hannibal urbem Tarenton praeter arcem, in quam praesidium Romanorum fugerat, per Tarentinos iuuenes, qui se noctu uenatum ire simulabant, cepit.
Ludi Apollinares ex Marci carminibus, quibus Cannensis clades praedicta fuerat, instituti sunt.
A Q. Fuluio et Ap. Claudio coss. aduersus Hannonem, Poenorum ducem, prospere pugnatum est.
Tib. Sempronius Gracchus procos. ab hospite suo Lucano in insidias deductus a Magone interfectus est.
Centenius Paenula, qui centurio militauerat, cum petisset a senatu ut sibi exercitus daretur pollicitusque esset, si hoc impetrasset, de Hannibale uictoriam, VIII milibus acceptis militum dux factus conflixit acie cum Hannibale et cum exercitu caesus est.
Capua obsessa est a Q. Fuluio et Ap. Claudio coss.
Cn. Puluilis praetor male aduersus Hannibalem pugnauit. In quo proelio XX milia hominum ceciderunt ; ipse cum equitibus CC effugit.
Claudius Marcellus Syracusas expugnauit tertio anno et ingentem uirum gessit. In eo tumultu captae urbis Archimedes intentus formis, quas in puluere descripserat, interfectus est.
P. et Cn. Scipiones in Hispania tot rerum feliciter gestarum tristem exitum tulerunt, prope cum totis exercitibus caesi anno octauo quam in Hispaniam ierunt. Amissaque eius prouinciae possessio foret, nisi L. Marci, equitis Romani, uirtute et industria contractis exercituum reliquiis, eiusdem hortatu bina castra hostium expugnata essent.
Ad XXVII milia hominum caesa, captos ad mille octingentos triginta, praeda ingens capta. "Dux" Marcius appellatus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Publio Cornélio Scipione chiamato più tardi l'Africano, è nominato edile prima dell'età. Annibale occupa Tarento, ad eccezione della citadella, dove la guarnigione romana si era rifugiata, grazie a dei giovani Tarentini, che finsero di andare di notte a caccia.
Si fondano i giochi Apollinei, secondo le predizioni di Marcio che avevano previsto la battaglia di Canne. I consoli Quinto Fulvio ed Appio Claudio combattono con successo contro il generale cartaginese Annon.
Il proconsole Tibério Sempronio Gracco, attirato in un'imboscata da un Lucano, suo ospite, viene ucciso da Magone.
Centenio Paenula che aveva servito come centurione, avendo chiesto al senato di affidargli un esercito, e promesso, se lo ottenesse, di scoffiggere Annibal, riceve il comando su otto mille uomini, da battaglia aa Annibal ed è massacrato con le sue truppe.
Capoa è assediata dai consoli Quinto Fulvio ed Appio Claudio.
Il pretore Cneo Fulvio è battuto da Annibale; in questa battaglia cadono ventimila uomini.
Egli stesso riesce a fuggire con duecento cavalieri.
Claudio Marcello prende Siracusa dopo oltre due anni d'assedio, e si porta da grand'uomo. nel tumulto della presa di questa città, Archimede, attento soltanto alle figure che aveva tracciato sulla sabbia, è ucciso.
Publio e Cnéo Scipione, in Spagna, trovano una triste fine dopo tante vittorie, venendo massacrati con i loro eserciti quasi interi sette anni dopo essere arrivati Spagna.
Questa provincia sarebbe stata persa, se Lucius Marcius, cavaliere romano, con il suo valore e la sua attività, non avesse riunito gli avanzi dei due eserciti, e, grazie alle sue esortazioni, assalì due campi nemici.
Ventisette mila circa furono uccisi... di mille otto cento...; si fece un grande bottino. Marcius fu acclamato generale.

Ab Urbe Condita liber XXVI Periocha

Hannibal ad tertium lapidem ab urbe Roma super Anienem castra posuit. Ipse cum duobus milibus equitum usque ad ipsam Capenam portam, ut situm urbis exploraret, obequitauit. Et cum per triduum in aciem utrimque exercitus omnis descendisset, certamen tempestas diremit; nam cum in castra redisset, statim serenitas erat.
Capua capta est a Q. Fuluio et Appio Claudio coss. Principes Campanorum ueneno sibi mortem consciuerunt. Cum senatus Campanorum deligatus esset ad palos ut securi feriretur, litteras a senatu missas Q. Fuluius consul, quibus iubebatur parcere, antequam legeret, in sinu posuit et lege agi iussit et supplicium peregit.
Cum comitiis apud populum quaereretur cui mandaretur Hispaniarum imperium, nullo id uolente suscipere, P. Scipio, P. filius eius qui in Hispania ceciderat, professus est se iturum, et suffragio populi consensuque omnium missus Nouam Carthaginem expugnauit, cum haberet annos XXIIII uidereturque diuina stirpe, quia et ipse, postquam togam acceperat, cotidie in Capitolio erat et in cubiculo matris eius anguis saepe uidebatur.
Res praeterea gestas in Sicilia continet et amicitiam cum Aetolis iunctam bellumque gestum aduersus Acarnanas et Philippum, Macedoniae regem.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Annibal stabilisce il suo campo sull'Anio a tre miglia da Roma. Viene cavalcando personalmente, con duemila cavalieri, fino alla porta Capène, per vedere la situazione della città. Mentre tre giorni di seguito, dei due lati, gli eserciti si sono disposti per la battaglia, una tempesta viene ogni volta ad interrompere il combattimento: appena si rientra al campo, il cielo ridiventa sereno.
Capua è preso dai consoli Quinto Fulvio ed Appio Claudio. I Principi dei Campani si avvelenano.
Mentre i senatori campani sono legati ai ceppi per essere decapitati, il console Quinto Fulvio, che riceve dal senato una lettera con la quale gli ordinano di salvarli, senza leggerla la mette in una piega della sua toga, ordina di fare giustizia e fa giustiziare i senatori.
Poiché,durante i comizi, ci si chiedeva, nel popolo, a che affidare il comando in Spagna, poiche nessuno voleva sssumere tale incarico, Publio Scipiono, figlio del Publio che era caduto in Spagna, dichiara che egli è pronti ad andare;
inviato laggiù per suffraggio del popolo e con l'approvazione di tutti, prende Cartagena; aveva ventiquattro anni e sembrava di razza divina, perché egli stesso, da quando aveva preso la toga, andava ogni giorno al Campidoglio, e che, nel letto della propria madre, si vedeva spesso un serpente.
Questo libro contiene inoltre le azioni compiute in Sicilia, l'alleanza fatta gli Etoli, e la guerra contro Acarnanieni e Filippo, re di Macedonia.

Ab Urbe Condita liber XXVII Periocha

Cn. Fuluius procos. cum exercitu ab Hannibale ad Herdoneam caesus est.
Meliore euentu ab Claudio Marcello cos. aduersus eundem ad Numistronem pugnatum est. Inde Hannibal nocte recessit. Marcellus iusecutus est et subinde cedentem pressit, donec confligeret. Priore pugna Hannibal superior, sequenti Marcellus.
Fabius Maximus pater cos. Tarentinos per proditionem recepit.
Claudius Marcellus T. Quintius Crispinus coss. speculandi causa progressi e castris insidiis ab Hannibale circumuenti sunt. Marcellus occisus, Crispinus fugit.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CXXXVII milia CVIII; ex quo numero apparuit quantum hominum tot proeliorum aduersa fortuna populo R. abstulisset.
In Hispania ad Baeculam Scipio cum Hasdrubale et Hamilcare conflixit et uicit. Inter alia captum regalem puerum eximiae formae ad auunculum Masinissam cum donis dimisit.
Hasdrubal, qui cum exercitu nouo Alpes transcenderat ut se Hannibali iungeret, cum milibus hominum LVI caesus est, capta V milia CCCC M. Liui cos. ductu, sed non minore opera Claudi Neronis cos., qui, cum Hannibali oppositus esset, relictis castris ita ut hostem falleret, cum electa manu profectus Hasdrubalem circumuenerat.
Res praeterea feliciter a P. Scipione in Hispania et a P. Sulpicio praetore aduersus Philippum et Achaeos gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il proconsole Cneo Fulvio ed il suo esercito sono massacrati da Annibale vicino a Erdonea. Con un migliore risultato il console Claudio Marcello dà battaglia allo stesso avversario vicino a Numistro.
Annibale batte in ritirata durante la notte; Marcello lo insegue e lo pressa così da vicino nella sua ritirata fino a costringerlo a combattere.
Annibale prevale nel primo scontro, Marcello nel successivo. Il console Fabio Maximo, il padre, riconquista Tarente grazie ad un tradimento. Essendosi i consoli Claudio Marcello e Tito Quinctio Crispino, avanzati lontano dal loro campo per fare una perlustrazione, sono circondati da Annibale in un'imboscata. Marcello è ucciso, Crispinus riesce a fuggire.
I censori compiono il Lustro. Si contano centotrentasettemila cento otto teste di cittadini; questo numero mostra quanti uomini la sorte avversa in tante battaglie hanno tolto al popolo romano.
In Spagna, vicino a Becula, Scipione da battaglia ad Asdrubale e ad Amilcare ed è vincitore.
Tra altri prigionieri, scova un adolescente principe di una grande bellezza e lo rimanda a suo zio Masinissa, con doni.
Asdrubale che ha passato le Alpi con un nuovo esercito, per aggiungersi ad Annibale, è massacrato con cinquantasei mila uomini, e cinque mila quattrocento nemici sono fatti prigionieri, sotto il comando del console Marco Livio, ma grazie ai servizi non meno grandi del console Claudio Nérone, che, opposto ad Annibale, abbandona il suo campo in modo da fuorviare questo nemico, parte con truppe scelte e viene a circondare Asdrubale.
Il libro contiene inoltre successi di Publio Scipione in Spagna e del pretore Publio Sulpicio su Filippo e gli Achei.

Ab Urbe Condita liber XXVIII Periocha

Res in Hispania prospere gestae a Silano, Scipionis legato, et ab L. Scipione fratre aduersus Poenos, a P. Sulpicio procos. socio Attalo rege Asiae aduersus Philippum, regem Macedonum, pro Aetolis referuntur.
Cum M. Liuio et Claudio Neroni coss. triumphus decretus esset, Liuius, qui in prouincia sua rem gesserat, quadrigis inuectus est, Nero, qui in collegae prouinciam, ut uictoriam eius adiuuaret, uenerat, equo secutus est, et in hoc habitu plus gloriae reuerentiaque habuit; nam et plus in bello quam collega fecerat.
Ignis in aede Vestae neglegentia uirginis quae non custodierat, extinctus est; caesa est flagro.
P. Scipio in Hispania cum Poenis debellauit XIIII anno eius belli, quinto post anno quam ierat, praeclusisque in totum possessione prouinciae eius hostibus Hispanias recepit; et a Tarracone in Africam ad Syphacem, regem Massyliorum, transuectus foedus iunxit. Hasdrubal Gisgonis ibi cum eo in eodem lecto cenauit. Munus gladiatorium in honorem patris patruique Carthagini noua edidit, non ex gladiatoribus, sed ex his qui aut in honorem ducis aut ex prouocatione descendebant; in quo reguli fratres de regno ferro contenderunt.
Cum Gisia urbs obpugnaretur, oppidani liberos et coniuges rogo extructo occiderunt et se iusuper praecipitauerunt.
Ipse Scipio, dum graui morbo inplicitus est, seditionem in parte exercitus motam, confirmatus discussit rebellantesque Hispaniae populos coegit in deditionem uenire. Et amicitia facta cum Masinissa, rege Numidarum, qui illi auxilium, si in Africam traiecisset, pollicebatur, cum Gaditanis quoque post discessum inde Magonis, cui Carthagine scriptum erat ut in Italiam traiceret, Romam reuersus consulque creatus.
Africam prouinciam petenti, contradicente Q. Fabio Maximo, Sicilia data est permissumque ut in Africam traiceret, si id e re p. esse censeret. Mago, Hamilcaris filius, a minore Baleari insula, ubi hiemauerat, in Italiam traiecit.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Successi riportati in Spagna da Silano, il luogotenente di Scipione, e da Lucio Scipione, suo fratello, sui cartaginesi; e dal proconsole Publio Sulpicio, che aveva per alleato Attalo, re dell'Asia, su Filippo, il re di Macedonia, a favore degli Etoli.
Essendo il trionfo accordato ai consoli Marco Livio e Claudio Nérone, Livio, che aveva condotto le operazioni nella sua provincia, entra in Roma su una quadriga, Nérone, che era andato nella provincia del suo collega a facilitare la sua vittoria, lo segue a cavallo, e, in questa apparenza, ottiene più gloria e considerazioni che Livio;
poiché, nella guerra, era stato più attivo del suo collega. Il fuoco si estingue nel tempio di Vesta, per la negligenza di una vestale che non la ha sorvegliata; è punita con la frusta.
Publio Scipione in Spagna, termina la guerra contro i cartaginesi, nel quattordicesimo anno di questa guerra ed il quinto dal suo arrivo nel paese; avendo completamente impedito ai nemici il possesso di questa provincia, riconquista la Spagna; e passando da Tarragona in Africa, da Siface, re dei Massili, conclude un trattato con lui.
Là Asdrubale figlio di Gisgone cenò con lui, sullo stesso trisclino. Scipione dà a Cartagena, in onore di suo padre e di suo zio, dei combattimenti di gladiatori, non con gladiatori professionali, ma con gli uomini che, sia per fare onore al loro capo, sia in seguito ad una sfida, scendono nell'arena; due principi, fratelli, si disputano il trono con la spada.
Essendo la città di Gisia attaccata, gli abitanti gettano i loro bambini e loro mogli su un pira che hanno innalzato, quindi si precipitano sui loro cadaveri.
Essendo lo stesso Scipione colpito da una grave malattia, una parte del suo esercito si ribella; una volta ristabilito, riporta la pace, costringe i popoli della Spagna rivoltati a sottomettersi, e, avendo stretto amicizia con Masinissa, il re del Numidi che gli promette il suo aiuto nel caso in cui passasse in Africa, come pure con la gente di Cadice, dopo la partenza da questa città di Magone (a cui era stato ordinato da Cartagine di passare in Italia), ritorna a Roma ed è nominato console.
Poiché chiede la provincia d'Africa, ma Quinto Fabio Maximo si oppone, gli danno la Sicilia con il permesso di passare in Africa, se egli lo giudicasse utile per lo stato.
Magone figlio di Amilcare, passa dalla più piccola delle isole Baleari, dove ha svernato, in Italia.

Ab Urbe Condita liber XXIX Periocha

Ex Sicilia C. Laelius in Africam a Scipione missus ingentem praedam reportauit et mandata Masinissae Scipioni exposuit querentis quod nondum exercitum in Africam traiecisset.
Bellum in Hispania finitum uictore Romano, quod Indebilis excitauerat; ipse in acie occisus, Mandonius exposcentibus Romanis a suis deditus. Magoni, qui Albingauni in Liguribus erat, ex Africa et militum ampla manus missa et pecuniae, quibus auxilia conduceret, praeceptumque ut se Hannibali coniungeret.
Scipio a Syracusis in Bruttios traiecit et Locros pulso Punico praesidio fugatoque Hannibale recepit.
Pax cum Philippo facta est.
Mater Idaea deportata est Romam a Pessinunte, oppido Phrygiae, carmine in libris Sibyllinis inuento: pelli Italia alienigenam hostem posse, si mater Idaea deportata Romam esset. Tradita est autem Romanis per Attalum, regem Asiae. Lapis erat, quem matrem deum incolae dicebant. Excepit P. Scipio Nasica Cn. filius, eius qui in Hispania perierat, uir optimus a senatu iudicatus, adulescens nondum quaestorius, quoniam ita responsum iubebat ut id numen ab optimo uiro exciperetur consecrareturque.
Locrenses legatos Romam miserunt, qui de impotentia Plemini legati quererentur, qui pecuniam Proserpinae sustulerat et liberos eorum ac coniuges stuprauerat. In catenis Romam perductus in carcere est mortuus. Cum falsus rumor de P. Scipione procos., qui in Sicilia erat, in urbem perlatus esset, tamquam is luxuriaretur, missis ob hoc legatis a senatu qui explorarent an ea uera essent, purgatus infamia Scipio in Africam permissu senat us traeicit.
Syphax, accepta in matrimonium filia Hasdrubalis Gisgonis, amicitiam quam cum Scipione iunxerat, renuntiauit.
Masinissa, rex Massyliorum, dum pro Carthaginiensibus in Hispania militat, amisso patre Gala de regno exciderat. Quo per bellum saepe repetito aliquot proeliis a Syphace, rege Numidarum, uictus in totum priuatus est, et cum CC equitibus exsul Scipioni se iunxit et cum eo primo statim bello Hannonem, Hamilcaris filium, cum ampla manu occidit. Scipio aduentu Hasdrubalis et Syphacis, qui prope cum centum milibus armatorum uenerant, ab obsidione Vticae depulsus hiberna communiit.
Sempronius cos. in agro Crotoniensi prospere aduersus Hannibalem pugnauit.
Inter censores M. Liuium et Claudium Neronem notabilis discordia fuit. Nam et Claudius collegae equum ademit, quod a populo damnatus actusque in exilium fuerat, et Liuius Claudio, quod falsum in se testimonium dixisset et quod non bona fide secum in gratiam redisset. Idem omnes tribus extra unam aerarias reliquit, quod et innocentem se damnassent et posthac consulem censoremque fecissent.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCXIIII milia.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Caius Laelius inviato da Scipion di Sicilia in Africa, ne riporta un bottino enorme, come pure un messaggio di Masinissa che si lagna poiché Scipione non ha fatto ancora passare il suo esercito in Africa. Finisce, con una vittoria romana, la guerra cominciata in Spagna da Indibile; egli stesso è ucciso nella battaglia; Mandonio su richiesta dei Romani, è consegnato dai suoi.
Magone che si trov ava ad Albingauno presso i Liguri, riceve dall' Africa molte truppe e del denaro per arruolare mercenari; gli si ordina di raggiungere Annibale.
Scipione passa da Siracusa nel Bruzio, e, dopo avere cacciato la guarnigione cartaginese ed avere messo in fuga Annibale, riprende Locri.
Pace con Filippo. La madre dell'Ida è portata a Roma da Pessinonte, città di Frigia, dopo che si è trovata nei libri Sibillini questa previsione che il nemico straniero può essere cacciato dall' Italia, se la madre dell'Ida fosse portata a Roma.
È mandata ai Romani da Attalo, re dell'Asia. È ricevuta da Publio Scipione Nasica, figlio di Cnéo che era morto in Spagna;
il senato giudicò il migliore degli uomini quest'adolescente che non era ancora stato questore; la risposta dell'oracolo ordinava infatti di far ricevere e dedicare questa divinità dal migliore degli uomini.
I Locresi inviano a Roma un'ambasciata per lagnarsi dell'impudenza del legato Pleminio, che ha rubato il tesoro di Proserpina e disonorato i loro bambini e loro mogli.
Portato a Roma in catene, muore in prigione.
Maldicenze senza fondamento sul proconsole Publio Scipione, che era in Sicilia, giungono fino a Roma, secondo queste infamie il generale si abbandonava agli ozi, una commissione inviata dal senato per vedere se ciò è vero assolve da queste accuse Scipione che, con il permesso del senato, passa in Africa.
Siface che ha ricevuto in matrimonio la figlia di Asdrubale figlio di Gisgone, rinuncia all'amicizia che aveva rinnovato con Scipione. Masinissa, re dei Massili, mentre si batteva in Spagna per i cartaginesi, che ha perso suo padre Gala, era stato allontanato dal trono. Avendo cercato molte volte di riconquistarlo con la guerra, ma superato in molti combattimenti da Siface, re dei Numidi, è completamente privato del suo regno;
con duecento cavalieri si aggiunge, in esilio, a Scipion, e con lui, fin dall'inizio della campagna, massacra Annone, figlio di Amilcare, e le truppe numerose che comandava.
Scipione all'arrivo di Asdrubale e di Siface, che portavano quasi centomila uomini, abbandona la sede di Utica e rinforza i quartieri invernali.
Il console Sempronio, nel territorio di Crotone, batte Annibale.
Tra i censori Marco Livio e Claudio Nérone, la discordia è eclatante: Claudio toglie il suo cavallo al collega, poiché è stato condannato dal popolo e mandato in esilio, e Livio a Claudio, per avere portato contro lui prove false ed essersi riconciliato in malafede con lui.
Lo stesso console lascia tutte le tribù, eccetto una, sottomesse alla capitazione, per averlo condannata innocente, e nominato, dopo ciò, console e censore.
I consoli compiono il lustro. Si registrano duecentoquattordicimila cittadini.

Ab Urbe Condita liber XXX Periocha

Scipio in Africa Carthaginienses et eumdem Syphacem, Numidiae regem, Hasdrubalemque pluribus proeliis uicit adiuuante Masinissa, bina hostium castra expugnauit, in quibus XL milia hominum ferro ignique consumpta sunt.
Syphacem per C. Laelium et Masinissam cepit.
Masinissa Sophonibam, uxorem Syphacis, filiam Hasdrubalis, captam statim adamauit et nuptiis factis uxorem habuit; castigatus a Scipione uenenum ei misit, quo illa hausto decessit.
Effectumque multis Scipionis uictoriis ut Carthaginienses in desperationem acti in auxilium publicae salutis Hannibalem euocarent. Isque anno XVI Italia decedens in Africam traiecit temptauitque per conloquium pacem cum Scipione componere, et cum de condicionibus pacis non conuenisset, acie uictus est. Pax Carthaginiensibus petentibus data est. Hannibal Gisgonem pacem dissuadentem manu sua detraxit, excusata deinde temeritate facti ipse pacem suasit.
Masinissae regnum restitutum est.
Reuersus in urbem Scipio amplissimum nobilissimumque egit triumphum, quem Q. Terentius Culleo senator pilleatus secutus est. Scipio Africanus incertum militari prius fauore am populari aura ita cognominatus sit. Primus certe hic imperator uictae nomine a se gentis nobilitatus est.
Mago bello quo in agro Insubrum cum Romanis conflixerat uulneratus, dum in Africam per legatos reuocatis reuertitur, ex uulnere mortuus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Scipione batte in Africa i cartaginesi ed anche Siface, re di Numidia, in molti combattimenti, con l'aiuto di Masinissa;
distrugge due campi nemici, nei quali quarantamila uomini sono uccisi dalle armi o dal fuoco.
Fa prigioniero Siface, grazie a Caio Lelio ed a Masinissa. Masinissa s'innamora di Sofonisba, donna di Siface, figlia di Asrubale, che fa prigioniera, e,essenfo gia sposato, la tiene come amante. Rimproverato da Scipione, invia a questa donna del veleno che beve e con cui si da la morte.
Le numerose vittorie di Scipione fanno si che i cartaginesi, ridotti al disperazione, richiamano Annibale per sostenere il bene comune. Lasciando dopo quindici anni l'Italia, passa in Africa, tenta con un'ambasciata di concludere la pace con Scipione, e, quando non riesce a raggiungere l'accordo sulle condizioni di pace, viene sconfitto in battaglia.
I cartaginesi chiedono la pace e la ottengono. Annibale sentendo Gisgone parlare contro la pace, lo porta lui stesso in basso dalla tribuna; quindi,dopo essersi scusato del suo atto impulsivo, consiglia lui stesso la pace.
Si rende a Masinissa il proprio regno. Ritornato a Roma, Scipione trionfa nel modo più splendido e più famoso;
il senatore Quinto Térenzio Culleo lo segue nella processione con il copricapo da liberto. Scipione l'Africano - non si sa se questo soprannome gli è dato inizialmente dallìammirazione dei suoi soldati, o del vento del favore popolare - fu certamente il primo generale diventato famoso col nome del popolo da lui sottomesso.
Magone ferito in un combattimento in territorio Insubrico, tornando in Africa dove lo hanno richiamatocon gli ambasciatori, muore per le sue ferite.

XXXI > > XL

Ab Urbe Condita liber XXXI Periocha

Belli aduersus Philippum, Macedoniae regem, quod intermissum erat, repetiti causae referuntur hae: tempore initiorum duo iuuenes Acarnanes, qui non erant initiati, Athenas uenerunt et in sacrarium Cereris cum aliis popularibus suis intrauerunt. Ob hoc, tamquam summum nefas commisissent, ab Atheniensibus occisi sunt. Acarnanes mortibus suorum commoti ad uindicandos illos auxilia a Philippo petierunt et Athenas obpugnauerunt, Athenienses auxilium a Romanis petierunt post pacem Carthaginiensibus datam paucis mensibus. Cum Atheniensium, qui a Philippo obsidebantur, legati auxilium a senatu petissent, et id senatus ferendum censuisset plebe, quod tot bellorum continuus labor grauis erat, dissentiente, tenuit auctoritas patrum ut sociae ciuitati ferri opem populus quoque iuberet.
Id bellum P. Sulpicio cos. mandatum est qui exercitu in Macedoniam ducto equestribus proeliis prospere cum Philippo pugnauit. Aboedeni a Philippo obsessi ad exemplum Saguntinorum suos seque occiderunt.
L. Furius praetor Gallos Insubres rebellantes et Hamilcarem Poenum bellum in ea parte Italiae molientem acie uicit. Hamilcar eo bello occisus est et milia hominum XXXV.
Praeterea expeditiones Philippi regis et Sulpici cos. expugnationesque urbium ab utroque factas continet. Sulpicius cos. bellum gerebat adiuuantibus rege Attalo et Rhodiis.
Triumphauit de Gallis L. Furius praetor.


XXXI > > XL

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

La guerra contro Filippo, re di Macedonia, che era stata interrotta, è ripresa; ecco le ragioni che se ne danno: all'epoca delle iniziazioni, due giovani Acarnani, che non erano iniziati, vengono ad Atene e penetrano nel santuario di Cerere con compatrioti. Perciò, come se avessero commesso il più grande dei sacrilegi, sono messi a morte dagli Ateniesi.
li Acarnani per vendicare la loro morte, chiedono a Filippo il suo aiuto ed attacca Atene; gli Ateniesi chiedono il loro aiuto ai Romani. La guerra comincia cinquecentocinquantuno anni dopo la fondazione di Roma, alcuni mesi dopo la pace con Cartagine.
Ambasciatori di Atene, assediata da Filippo, si recano a chiedere aiuto in senato, ed il senato decide di darglielo, ma il popolo, su cui pesano le pene incessanti di tante guerre, essendo del parere contrario, la proposta del senato: che il popolo ordina di portare... aiuto ad una città alleata, la porta via.
Questa guerra è affidata al console Publio Sulpicio, che ha condotto il suo esercito in Macedonia, impone a Filippo dei combattimenti di cavalleria felici.
La gente di Abido, assediata da Filippo, sull'esempio dei Saguntini uccideno i loro e poi si uccidono.
Il pretore Lucio Furio batte i galli Insubri ribellatisi ed il cartaginese Amilcare, che lavorava per riprendere la guerra in questa parte d'Italia.
Amilcare e trentacinquemila uomini sono uccisi in questa guerra.
(Il libro contiene inoltre la spedizioni del re Filippo e del console Sulpicio e delle conquiste fatte sia dallìuno che dall'altro. Il console Sulpicio conduce la guerra con l'aiuto del re Attalo e dei Rhodiesi.Il pretore Lucio Furio trionfa sui galli.)

Ab Urbe Condita liber XXXII Periocha

Complura prodigia ex diuersis regionibus nuntiata referuntur, inter quae in Macedonia in puppe longae nauis lauream esse natam. T. Quintius Flamininus cos. aduersus Philippum feliciter pugnauit in faucibus Epiri fugatumque coegit in regnum reuerti. Ipse Thessaliam, quae est uicina Macedoniae, sociis Aetolis et Athamanibus uexauit, L. Quintius Flamininus, frater consulis, nauali proelio Attalo rege et Rhodiis adiuuantibus Euboeam et maritimam oram. Achaei in amicitiam recepti sunt.
Praetorum numerus ampliatus est, ut seni crearentur. Coniuratio seruorum facta de soluendis Carthaginiensium obsidibus oppressa est, duo milia D necati.
Cornelius Cethegus cos. Gallos Insubres proelio fudit.
Cum Lacedaemoniis et tyranno eorum Nabide amicitia iuncta est.
Praeterea expugnationes urbium in Macedonia referuntur.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Si riportano molti prodigi annunciati di regioni opposte, tra l'altro, in Macedonia, la nascita di un lauro sulla poppa di una barca di guerra. - Il console Titus Quinctius Flamininus batte Philippe nelle gole del Épire, lo mette in fuga e la costringe a rientrare nel suo regno. Egli stesso devasta la Tessaglia, vicina della Macedonia, con i suoi alleati Étoliens ed Athamans, ed il suo fratello, Lucius Quinctius Flamininus, dopo una batattaglia navale, con l'aiuto del re Attale e dei Rhodiens, l'Eubea e la costa. - Achéens sono ammessi clan l'amicizia di Roma. - Il numero degli préteurs è aumentato, se ne nominano sei. - Una cospirazione di schiavi fatta per consegnare gli ostaggi cartaginesi è soffocata, due mille cinque cento sono uccisi. - Il console Cornélius Cethegus mette in rovina i galli Insubres. - Roma si lega d'amicizia con Lacédémoniens ed il loro tyran Nabis. - Il libro riporta inoltre la presa di città in Macedonia.

On rapporte plusieurs prodiges annoncés de régions opposées, entre autres, en Macédoine, la naissance d'un laurier sur la poupe d'un bateau de guerre. - Le consul Titus Quinctius Flamininus bat Philippe dans les gorges de l'Épire, le met en fuite et l'oblige à rentrer dans son royaume. Lui-même dévaste la Thessalie, voisine de la Macédoine, avec ses alliés Étoliens et Athamans, et son frère, Lucius Quinctius Flamininus, après un combat naval, avec l'aide du roi Attale et des Rhodiens, l'Eubée et la côte. - Les Achéens sont admis clans l'amitié de Rome. - Le nombre des préteurs est augmenté, on en nomme six. - Une conspiration d'esclaves faite pour délivrer les otages Carthaginois est étouffée, deux mille cinq cents sont tués. - Le consul Cornélius Cethegus met en déroute les Gaulois Insubres. - Rome se lie d'amitié avec les Lacédémoniens et leur tyran Nabis. - Le livre rapporte en outre la prise de villes en Macédoine.

Ab Urbe Condita liber XXXIII Periocha

T. Quintius Flamininus procos. cum Philippo ad Cynoscephalas in Thessalia acie uicto debellauit. L. Quintius Flamininus, ille frater procos., Acarnanas, Leucade urbe quod caput est Acarnanum expugnata, in deditionem accepit.
Pax petenti Philippo Graecia liberata data est.
Attalus ab Thebis ob subitam ualetudinem Pergamum translatus decessit.
C. Sempronius Tuditanus praetor ab Celtiberis cum exercitu caesus est.
L. Furius Purpurio et Claudius Marcellus coss. Boios et Insubres Gallos subegerunt.
Marcellus triumphauit.
Hannibal frustra in Africa bellum molitus et ob hoc Romanis per epistulas ab aduersae factionis principibus delatus propter metum Romanorum, qui legatos ad senatum Carthaginiensium de eo miserant, profugus ad Antiochum, Syriae regem, se contulit bellum aduersus Romanos parantem.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il proconsole Titus Quinctius Flamininus termina la guerra contro Philippe, superato in battaglia sistemata a Cynoscéphale in Tessaglia. Lucius Quinctius Flamininus fratello del proconsole, sottopone Acarnaniens dopo avere preso Leucas, la loro capitale. Philippe chiedendo la pace, gliela concede, liberando la Grecia. Attale trasportato di Tebas a Pergame in seguito ad una malattia brusca, là meurt. Lo préteur Caius Sempronius Tuditanus ed il suo esercito sono massacrati dagli Celtibères. I consoli Lucius Furius Purpurio e Claudius Marcellus riducono i galli Boïens ed Insubres. Marcellus ottiene il trionfo. Poiche'Hannibal ha invano spinto alla guerra in Africa, e denunciato per ciò a considerevoli Romani da lettere della parte sfavorevole, per timore dei Romani, che hanno inviato al suo riguardo ambasciatori al senato di Cartago, si fugge presso Antiochus, re della Siria, che prepara la guerra contro Roma.

Le proconsul Titus Quinctius Flamininus termine la guerre contre Philippe, vaincu en bataille rangée à Cynoscéphale en Thessalie. Lucius Quinctius Flamininus, frère du proconsul, soumet les Acarnaniens après avoir pris Leucas, leur capitale. Philippe demandant la paix, on la lui accorde, en affranchissant la Grèce. Attale, transporté de Thèbes à Pergame par suite d'une brusque maladie, y meurt. Le préteur Caius Sempronius Tuditanus et son armée sont massacrés par les Celtibères. Les consuls Lucius Furius Purpurio et Claudius Marcellus réduisent les Gaulois Boïens et Insubres. Marcellus obtient le triomphe. Hannibal, ayant en vain poussé à la guerre en Afrique, et dénoncé pour cela à de notables Romains par des lettres du parti adverse, par crainte des Romains, qui ont envoyé à son sujet des ambassadeurs au sénat de Carthage, s'enfuit auprès d'Antiochus, roi de Syrie, qui prépare la guerre contre Rome.

Ab Urbe Condita liber XXXIV Periocha

Lex Oppia, quam C. Oppius trib. pl. bello Punico de finiendis matronarum cultibus tulerat, cum magna contentione abrogata est, cum Porcius Cato auctor fuisset ne ea lex aboleretur.
Is in Hispaniam profectus bello, quod Emporiis orsus est, citeriorem Hispaniam pacauit.
T. Quintius Flamininus bellum aduersus Lacedaemonios et tyrannum eorum, Nabidem, prospere gestum data his pace, qualem ipse uolebat, liberatisque Argis, qui sub dicione tyranni erant, finiit.
Res praeterea in Hispania et aduersus Boios et Insubres Gallos feliciter gestae referuntur.
Senatus tunc primum secretus a populo ludos spectauit. Id ut fieret, Sextus Aelius Paetus et C. Cornelius Cethegus censores interuenerunt cum indignatione plebis.
Coloniae plures deductae sunt.
M. Porcius Cato ex Hispania triumphauit.
T. Quintius Flamininus, qui Philippum, Macedonum regem, et Nabidem, Lacedaemoniorum tyrannum uicerat Graeciamque omnem liberauerat, ob hoc triduo triumphauit.
Legati Carthaginiensium nuntiauerunt Hannibalem, qui ad Antiochum confugerat, bellum cum eo moliri. Temptauerat autem Hannibal per Aristonem Tyrium sine litteris Carthaginem missum ad bellandum Poenos concitare.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

La legge Oppia, che lo tribun della plèbe Caius Oppius aveva fatto votare durante la guerra punica per limitare il lusso delle donne, è abrogata dopo un grande dibattito, e nonostante l'intervento di Caton ostile alla sua soppressione. Caton partito per la Spagna, pacifie, a seguito di una guerra che comincia a Empories, la Spagna citérieure. Titus Quinctius Flamininus termina una guerra felice contro Lacédémoniens ed il loro tyran Nabis con una pace così come la desiderava lui stesso e la liberazione di Argos, che era sotto gli ordini dell'tyran. Questo libro riporta inoltre vittorie guadagnate in Spagna e sul Boïens ed i galli Insubres. I senatori per la prima volta sono separati del popolo per assistere ai giochi. Lo devono all'intervento dei critici Sextus Aelius Paetus e Caius Cornélius Cethegus, di cui il plèbe indigne. Si fondano molte colonie. Marcus Porcius Caton celebra il suo trionfo sulla Spagna. Titus Quinctius Flamininus, che ha superato il re di Macedonia Philippe e Nabis, tyran di Lacédémone, e consegnato tutta la Grecia, a causa del grande numero delle sue imprese, famosa il suo trionfo durante tre giorni. Ambasciatori cartaginesi annunciano che Hannibal, che si è rifugiato da Antiochus, prepara la guerra con lui. Hannibal ha tentato d'altra parte di spingere i cartaginesi alla guerra tramite l'abitante di Tiro Ariston, inviato da lui a Cartago, ma senza alcuna lettera.

La loi Oppia, que le tribun de la plèbe Caius Oppius avait fait voter pendant la guerre punique pour limiter le luxe des femmes, est abrogée après un grand débat, et malgré l'intervention de Caton hostile à sa suppression. Caton, parti pour l'Espagne, pacifie, à la suite d'une guerre qui commence à Empories, l'Espagne citérieure. Titus Quinctius Flamininus termine une guerre heureuse contre les Lacédémoniens et leur tyran Nabis par une paix telle qu'il la souhaitait lui-même et la libération d'Argos, qui était sous les ordres du tyran. Ce livre rapporte en outre des victoires remportées en Espagne et sur les Boïens et les Gaulois Insubres. Les sénateurs pour la première fois sont séparés du peuple pour assister aux jeux. Ils le doivent à l'intervention des censeurs Sextus Aelius Paetus et Caius Cornélius Cethegus, dont la plèbe s'indigne. On fonde plusieurs colonies. Marcus Porcius Caton célèbre son triomphe sur l'Espagne. Titus Quinctius Flamininus, qui a vaincu le roi de Macédoine Philippe et Nabis, tyran de Lacédémone, et délivré toute la Grèce, à cause du grand nombre de ses exploits, célèbre son triomphe pendant trois jours. Des ambassadeurs carthaginois annoncent qu'Hannibal, qui s'est réfugié chez Antiochus, prépare la guerre avec lui. Hannibal a tenté d'autre part de pousser les Carthaginois à la guerre par l'intermédiaire du Tyrien Ariston, envoyé par lui à Carthage, mais sans aucune lettre.

Ab Urbe Condita liber XXXV Periocha

P. Scipio Africanus legatus ad Antiochum missus Ephesi cum Hannibale, qui se Antiocho adiunxerat, conlocutus est, ut si fieri posset, metum ei, quem ex populo R. conceperat, eximeret. Inter alia cum quaereret quem fuisse maximum imperatorem Hannibal crederet, respondit Alexandrum, Macedonum regem, quod parua manu innumerabiles exercitus fudisset quodque ultimas oras, quas uisere supra spem humanam esset, peragrasset. Quaerenti deinde, quem secundum poneret, Pyrrhum, inquit, castra metari primum docuisse, ad hoc neminem loca elegantius cepisse, praesidia disposuisse. Exsequenti, quem tertium diceret, semet ipsum dixit. Ridens Scipio: "quidnam tu diceres, inquit, si me uicisses?" "Tunc vero me, inquit, et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante alios posuissem."
Inter alia prodigia, quae plurima fuisse traduntur, bouem Cn. Domitii cos. locutam "Roma caue tibi" refertur.
Nabis, Lacedaemoniorum tyrannus, incitatus ab Aetolis, qui et Philippum et Antiochum ad inferendum bellum populo R. sollicitabant, a populo R. desciuit, sed bello aduersus Philopoemenen, Achaeorum praetorem, gesto ab Aetolis interfectus est. Aetoli quoque ab amicitia populi R. defecerunt. Cum societate iuncta Antiochus, Syriae rex, bellum Graeciae intulisset, complures urbes occupauit, inter quas Chalcidem et totam Euboeam.
Res praeterea in Liguribus gestas et adparatum belli ab Antiocho continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

P. Scipion l'Africano, inviato come ambasciatore presso Antiochus, causa ad Efeso con Hannibal, che si è aggiunto a Antiochus, per togliere possibilmente al questo principe il timore che ha concepito del popolo romano. Tra l'altro questioni, gli chiede quale è, secondo lui, più grande dei generali. Hannibal risponde: "Alexandre di Macedonia, perché con deboli truppe ha battuto eserciti innumerevoli, e percorso i limiti estremi del mondo, che non si può sperare di andare vedere che superando le speranze permesse ad un uomo". Scipion che gli chiede che sistema il secondo, Hannibal risponde: "Pyrrhus;" il primo ha insegnato a tracciare un campo, e per ciò nessuno di non gli ha meglio scelto una posizione né ha disposto dei posti "." Scipion che prosegue e che chiede che nomina il terzo, Hannibal si nomina. Allora Scipion gli dice, che sorride: "Cosa diresti, se lo avessi superato?" - "allora, detto Hannibal, mi metterei prima di Alexandre, prima di Pyrrhus e prima degli altri." - Tra l'altro prodigi, molto numerosi, si dice, si riporta che una mucca del console Cn. Domitius mugit: "Roma, prende guardia a te." - Nabis tyran di Lacédémone, spinto dal Étoliens che sollecitano Philippe ed Antiochus di fare la guerra al popolo romano, lascia la parte di Roma, e, facendo la guerra a Philopoemen, préteur degli Achéens, è ucciso dal Étoliens. Étoliens anche rinuncia all'amicizia del popolo romano. Essendosi combinato a loro, Antiochus, re della Siria, porta la guerra in Grecia, e si afferra di molte città, tra l'altro di Chalcis, ed di tutta l'Eubea. Il libro contiene inoltre ciò che è stato fatto in Liguria ed i preparativi di guerra di Antiochus.

P. Scipion l'Africain, envoyé comme ambassadeur auprès d'Antiochus, cause à Ephèse avec Hannibal, qui s'est joint à Antiochus, pour enlever si possible à ce prince la crainte qu'il a conçue du peuple romain. Entre autres questions, il lui demande quel est, selon lui, le plus grand des généraux. Hannibal répond: "Alexandre de Macédoine, parce qu'avec de faibles troupes il a battu des armées innombrables, et parcouru les limites extrêmes du monde, qu'on ne peut espérer aller voir qu'en dépassant les espoirs permis à un homme". Scipion lui demandant qui il range le second, Hannibal répond: "Pyrrhus; le premier il a enseigné à tracer un camp, et pour cela personne n'a mieux que lui choisi un emplacement ni disposé des postes". Scipion poursuivant et demandant qui il nomme le troisième, Hannibal se nomme lui-même. Alors Scipion lui dit, souriant: "Que dirais-tu, si tu m'avais vaincu?" - "Alors, dit Hannibal, je me placerais avant Alexandre, avant Pyrrhus et avant les autres." - Entre autres prodiges, très nombreux, dit-on, on rapporte qu'une vache du consul Cn. Domitius mugit: "Rome, prends garde à toi." - Nabis, tyran de Lacédémone, poussé par les Étoliens qui sollicitent Philippe et Antiochus de faire la guerre au peuple romain, quitte le parti de Rome, et, en faisant la guerre à Philopoemen, préteur des Achéens, est tué par les Étoliens. Les Étoliens aussi renoncent à l'amitié du peuple romain. S'étant allié à eux, Antiochus, roi de Syrie, porte la guerre en Grèce, et s'empare de plusieurs villes, entre autres de Chalcis, et de toute l'Eubée. Le livre contient en outre ce qui a été fait en Ligurie et les préparatifs de guerre d'Antiochus.

Ab Urbe Condita liber XXXVI Periocha

Acilius Glabrio cos. Antiochum ad Thermopylas Philippo rege adiuuante uictum Graecia expulit idemque Aetolos subegit.
P. Cornelius Scipio Nasica cos. aedem matris deum, quam ipse in Palatium intulerat, uir optimus a senatu iudicatus, dedicauit. Idemque Boios Gallos uictos in deditionem accepit, de his triumphauit.
Praeterea naualia certamina prospera aduersus praefectos Antiochi regis referuntur.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console Acilius Glabrio superò Antiochus ai Thermopyles, con l'aiuto del re Philippe, lo cacciò di Grecia e sottopose inoltre Étoliens. Il console P. Cornélius Scipion Nasica, che il senato aveva giudicato l'uomo il migliore, dedicò il tempio della madre dei dei che lui stesso aveva installato sul palatino. Lo stesso console ricevé l'offerta dai galli Boïens che aveva superato e celebrò su loro un trionfo. Inoltre, è fatto menzione di batattaglie navali consegnate con successo contro i préfets del re Antiochus

Le consul Acilius Glabrio vainquit Antiochus aux Thermopyles, avec l'aide du roi Philippe, le chassa de Grèce et soumit en outre les Étoliens. Le consul P. Cornélius Scipion Nasica, que le sénat avait jugé l'homme le meilleur, dédia le temple de la Mère des dieux qu'il avait lui-même installée sur le Palatin. Le même consul reçut la soumission des Gaulois Boïens qu'il avait vaincus et célébra sur eux un triomphe. En outre, il est fait mention de combats navals livrés avec succès contre les préfets du roi Antiochus

Ab Urbe Condita liber XXXVII Periocha

L. Cornelius Scipio cos. legato Scipione Africano fratre (qui se legatum fratris futurum dixerat, si ei Graecia prouincia decerneretur, cum C. Laelio, qui multum in senatu poterat, ea prouincia dari uideretur) profectus ad bellum aduersus Antiochum regem gerendum, primus omnium Romanorum ducum in Asiam traiecit.
Regillus aduersus regiam classem Antiochi feliciter pugnauit ad Myonnesum Rhodiis iuuantibus.
Filius Africani captus ab Antiocho patri remissus est. Victo deinde Antiocho ab L. Cornelio Scipione adiuuante Eumene, rege Pergami, Attali filio, pax data est ea condicione ut omnibus prouinciis citra Taurum montem cederet. L. Cornelius Scipio, qui cum Antiocho debellauerat, cognomine fratri exaequatus Asiaticus appellatus.
Colonia deducta est Bononia.
Eumenis, quo iuuante Antiochus nictus erat, regnum ampliatum. Rhodiis quoque, qui et ipsi iuuerant, quaedam ciuitates concessae.
Aemilius Regillus, qui praefectos Antiochi nauali proelio deuicerat, naualem triumphum deduxit. M'. Acilius Glabrio de Antiocho, quem Graecia expulerat, et de Aetolis triumphauit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console L. Cornélius Scipion, fra cui il fratello, Scipion l'Africano, era il legato (quest'ultimo aveva detto che sarebbe il legato del suo fratello se la Grecia fosse accordata a quest'ultimo come provincia, mentre si era del parere di dare questa provincia a C. Lélius che esercitava molta influenza al senato), partì per fare la guerra al re Antiochus e fu il primo di tutti i generali romani a passare in Asia. Régillus guadagnò, con l'aiuto degli Rhodiens, una vittoria sulla flotta reale di Antiochus a Myonnesos. I figli l'Africano, fanno prigioniero da parte di Antiochus, sono resi a suo padre. Essendo Antiochus superato da L. Cornélius Scipion con l'aiuto di Eumène, re di Pergame, i fili di Attale, gli concederono la pace a condizione che cedesse tutte le province situate al di qua del supporto Taurus. L. Cornélius Scipion che aveva messo fine alla guerra contro Antiochus, si vive decretare, all'uguale del suo fratello, il soprannome di Asiaticus. Si dedusse la colonia di Bologna. Il regno di Eumène, con l'aiuto del quale Antiochus era stato superato, fu aumentato. Agli Rhodiens anche, che loro avevano anche aiutato Roma, si accordarono alcune città. Aemilius Régillus che aveva superato i préfets di Antiochus in una batattaglia navale, celebrò un trionfo navale. Me. Acilius Glabrio trionfò su Antiochus che aveva cacciato di Grecia e Étoliens.

Le consul L. Cornélius Scipion, dont le frère, Scipion l'Africain, était le légat (ce dernier avait dit qu'il serait le légat de son frère si la Grèce était accordée à celui-ci comme province, alors qu'on était d'avis de donner cette province à C. Lélius qui avait beaucoup d'influence au sénat), partit pour faire la guerre au roi Antiochus et fut le premier de tous les généraux romains à passer en Asie. Régillus remporta, avec l'aide des Rhodiens, une victoire sur la flotte royale d'Antiochus à Myonnesos. Le fils de l'Africain, fait prisonnier par Antiochus, fut rendu à son père. Antiochus, ayant été vaincu par L. Cornélius Scipion avec l'aide d'Eumène, roi de Pergame, le fils d'Attale, on lui accorda la paix à condition qu'il cédât toutes les provinces situées en deçà du mont Taurus. L. Cornélius Scipion, qui avait mis fin à la guerre contre Antiochus, se vit décerner, à l'égal de son frère, le surnom d'Asiaticus. On déduisit la colonie de Bologne. Le royaume d'Eumène, avec l'aide duquel Antiochus avait été vaincu, fut agrandi. Aux Rhodiens également, qui avaient eux aussi aidé Rome, on accorda certaines cités. Aemilius Régillus, qui avait vaincu les préfets d'Antiochus dans un combat naval, célébra un triomphe naval. M'. Acilius Glabrio triompha d'Antiochus qu'il avait chassé de Grèce et des Étoliens.

Ab Urbe Condita liber XXXVIII Periocha

M. Fuluius cos. in Epiro Ambracienses obsessos in deditionem accepit, Cephalloniam subegit, Aetolis perdomitis pacem dedit.
Cn. Manlius cos., collega eius, Gallograecos, Tolostobogios et Tectosagos et Trocmos, qui Brenno duce in Asiam transierant, cum soli citra Taurum montem non apparerent, uicit. Eorum origo, et quo modo ea loca, quae tenent, occupauerint, refertur.
Exemplum quoque uirtutis et pudicitiae in femina traditur. Quae cum regis Gallograecorum uxor fuisset, capta centurionem, qui ei uim intulerat, occidit.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCLVIII milia CCCX.
Cum Ariarathe, Cappadociae rege, amicitia iuncta est.
Cn. Manlius contradicentibus X legatis, ex quorum consilio foedus cum Antiocho conscripserat, de Gallograecis acta pro se in senatu causa triumphauit.
Scipio Africanus die ei dicta, ut quidam tradunt a Q. Petilio tr. pl., ut quidam a Naeuio, quod praeda ex Antiocho capta aerarium fraudasset, postquam is dies uenit, euocatus in rostra: "hac die, inquit, Quirites, Carthaginem uici", et prosequente populo Capitolium escendit. Inde ne amplius tribuniciis iniuriis uexaretur, in uoluntarium exilium Liternum concessit. Incertum ibi an Romae defunctus sit ; nam monumentum eius utrobique fuit.
L. Scipio Asiaticus, frater Africani, eodem crimine peculatus accusatus damnatusque cum in uincula et carcerem duceretur, Tib. Sempronius Gracchus tr. pl., qui antea Scipionibus inimicus fuerat, intercessit et ob id beneficium Africani filiam duxit.
Cum quaestores in bona eius publice possidenda missi essent, non modo in his ullum uestigium pecuniae regiae apparuit, sed ne quaquam tantum redactum, quantae summae erat damnatus. Conlatam a cognatis et amicis innumerabilem pecuniam accipere noluit; quae necessaria ei erant ad cultum, redempta.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console il M. Fulvius ricevé la resa, in Épire, degli abitanti di Ambracie che aveva assediato, sottopose Céphallénie, ridusse completamente Étoliens e concedé loro la pace. Il suo collega, il console Cn. Manlius, superò i Gallo-greci (Tolostobogiens, Tectosages et Trocmes) che erano passati in Asia sotto la condotta di Brennus ed erano i soli, al di qua del supporto Taurus, a non obbedire a Roma. La loro origine ed il modo in cui hanno occupato i territori dove si trovano, sono oggetto del resoconto. È riportato anche, a proposito di una donna, un esempio di coraggio e di pudore. Donna del re dei Gallo-greci, fatta prigioniera, uccise il centurion che gli aveva fatto violenza. Le censure procederono al recinto della lucentezza. Si registrarono 258.310 cittadini. Un trattato d'amicizia fu concluso con Ariarathe, re di Capadocia. Cn. Manlius nonostante l'opposizione dei dieci legati sul parere dei quali aveva redatto il trattato ave Antiochus, celebrò un trionfo su Gallo - greci dopo avere perorato la sua causa dinanzi al senato. Scipion l'Africano, a che un processo era stato intentato, secondo gli uni, dallo tribun della plèbe Q.Pétilius, secondo gli altri, da parte di Névius, perché aveva frodato il tesoro pubblico sul bottino preso a Antiochus, dichiarò, il giorno venuto, quando era stato chiamato ai rostres: "in e giorno, Quirites, ho superato Cartago" e, seguita dal popolo, montai al Capitole. Quindi, non per essere più in tumulo agli attacchi ingiusti degli tribuns, si ritirò per un esilio volontario a Literne. Non si sa se morì a questo posto o a Roma, poiché il suo monumento funerario si trova ai due posti. Come Lucius Scipion Asiaticus fratello dell'Africano, implicato nello stesso carico di péculat e condannato, era condotto in prigione per esservicollegatvi, lo tribun della plèbe Ti. Sempronius Gracchus, che era stata prima il nemico di Scipions, fece intercession e, a seguito di questo servizio, sposò la ragazza dell'Africano. Poiché i questeurs erano stati inviati per confiscare i suoi beni in nome dello Stato, non soltanto non vi trovarono la traccia inferiore del denaro del re, ma non recuperarono affatto una somma che equivale all'importo dell'ammenda alla quale era stato condannato. Quanto alla somma incalcolabile che gli avevano portato i suoi genitori ed i suoi amici, rifiutò di accettarla; ciò che gli era necessario per vivere, fu riacquistata.

Le consul M. Fulvius reçut la reddition, en Épire, des habitants d'Ambracie qu'il avait assiégée, soumit Céphallénie, réduisit complètement les Étoliens et leur accorda la paix. Son collègue, le consul Cn. Manlius, vainquit les Gallo-Grecs (Tolostobogiens, Tectosages et Trocmes) qui étaient passés en Asie sous la conduite de Brennus et étaient les seuls, en deçà du mont Taurus, à ne pas obéir à Rome. Leur origine et la façon dont ils ont occupé les territoires où ils se trouvent, font l'objet du récit. Est rapporté aussi, à propos d'une femme, un exemple de courage et de pudeur. Femme du roi des Gallo-Grecs, faite prisonnière, elle tua le centurion qui lui avait fait violence. Les censures procédèrent à la clôture du lustre. On recensa 258.310 citoyens. Un traité d'amitié fut conclu avec Ariarathe, roi de Cappadoce. Cn. Manlius, malgré l'opposition des dix légats sur l'avis desquels il avait rédigé le traité ave Antiochus, célébra un triomphe sur les Gallo- Grecs après avoir plaidé sa propre cause devant le sénat. Scipion l'Africain, à qui un procès avait été intenté, selon les uns, par le tribun de la plèbe Q.Pétilius, selon les autres, par Névius, parce qu'il avait fraudé le trésor public sur le butin pris à Antiochus, déclara, le jour venu, quand il eut été appelé aux rostres: "En e jour, Quirites, j'ai vaincu Carthage" et, suivi du peuple, monta au Capitole. Puis, pour ne plus être en butte aux attaques injustes des tribuns, il se retira pour un exil volontaire à Literne. On ne sait s'il mourut à cet endroit ou à Rome, car son monument funéraire se trouve aux deux endroits. Comme Lucius Scipion Asiaticus, frère de l'Africain, impliqué dans la même accusation de péculat et condamné, était conduit en prison pour y être enchaîné, le tribun de la plèbe Ti. Sempronius Gracchus, qui avait été auparavant l'ennemi des Scipions, fit intercession et, à la suite de ce service, épousa la fille de l'Africain. Comme les questeurs avaient été envoyés pour confisquer ses biens au nom de l'État, non seulement ils n'y trouvèrent pas la moindre trace de l'argent du roi, mais ils ne récupérèrent nullement une somme équivalant au montant de l'amende à laquelle il avait été condamné. Quant à la somme incalculable que lui avaient apportée ses parents et ses amis, il refusa de l'accepter; ce qui lui était nécessaire pour vivre, fut racheté.

Ab Urbe Condita liber XXXIX Periocha

M. Aemilius cos. Liguribus subactis uiam Placentia usque Ariminum productam Flaminia iunxit.
Initia luxuriae in urbem introducta ab exercitu Asiatico referuntur.
Ligures, quicumque citra Appenninum erant, subacti sunt.
Bacchanalia, sacrum Graecum et nocturnum, omnium scelerum seminarium, cum ad ingentis turbae coniurationem peruenisset, inuestigatum et multorum poena sublatum est.
A censoribus L. Valerio Flacco et M. Porcio Catone, et belli et pacis artibus maximo, motus est senatu L. Quintius Flamininus, T. frater, eo quod, cum Galliam prouinciam consul obtineret, rogatus in conuiuio a Poeno Philippo, quem amabat, scorto nobili, Gallum quemdam sua manu occiderat siue, ut quidam tradiderunt, unum ex damnatis securi percusserat rogatus a meretrice Placentina, cuius amore deperibat. Extat oratio M. Catonis in eum.
Scipio Literni decessit et, tamquam iungente fortuna circa idem tempus duo funera maximorum uirorum, Hannibal a Prusia, Bithyniae rege, ad quem uicto Antiocho confugerat, cum dederetur Romanis, qui ad exposcendum eum T. Quintium Flamininum miserant, ueneno mortem consciit. Philopoemen quoque, dux Achaeorum, uir maximus, a Messeniis occisus ueneno, cum ab his in bello captus esset.
Coloniae Potentia et Pisaurum et Mutina et Parma deductae sunt.
Praeterea res aduersus Celtiberos prospere gestas et initia causasque belli Macedonici continet. Cuius origo inde fluxit, quod Philippus aegre ferebat regnum suum a Romanis inminui et quod cogeretur a Thracibus alisque locis praesidia deducere.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Il console il sig. Aemilius, che ha sottoposto Ligures, prolungherà la strada che va di piacere a Ariminum e gli fece raggiungere via Flaminia. Gli inizi dell'introduzione a Roma, da parte dell'esercito dell'Asia, dei gusti per il lusso, sono oggetto del resoconto. Ligures tutti coloro che si trovavano al di qua dello Apennin, furono sottoposti. Bacchanales culto greco e notturno, vivaio di tutti i crimini, che hanno finite per causare un lotto tra un numero considerevole di gente, furono oggetto di un'indagine e furono eliminati, al prezzo della punizione di molta gente. I critici L. Valérius Flaccus ed il sig. Porcius Caton (l'uomo più notevole che sia, tanto nelle attività della guerra che in quelle della pace) escluse dal senato L. Quintius Flamininus, fratello di Titus, perché - mentre, come console, possedeva la provincia di Gaule - aveva, in un banquet, alla domanda Philippe il cartaginese, il suo piacevole, uno prostitué notorio, ucciso un gallo della sua mano, o, secondo altre, perché aveva fatto colpire dall'hache uno condannato, su richiesta di courtisane di piacere, di cui era perdutamente innamorati Si possiede ancora il discorso pronunciato dal sig. Caton contro lui. Scipion morì a Literne e, come se la fortuna volesse riunire intorno alla stessa data i funerali di due uomini d'eccezione, Hannibal, nel momento in cui Prusias, il re de Bithynie, vicino del quale si era rifugiato dopo la sconfitta di Antiochus, andava consegnarlo ai Romani che avevano inviato T. Quintius Flamininus per richiederlo, si diede la morte con il veleno. Philopoemen anche, il generale achéen, un uomo d'eccezione, fu costretto dal Messéniens a morire con il veleno dopo che lo avevano catturato nel corso di una guerra. Si dedussero le colonie di Potentia, di Pisaurum, di Modène e di Parme. Il libro contiene inoltre il resoconto delle campagne condotte con successo contro Celtibères, come pure gli inizi e le cause della guerra di Macedonia. Questa derivò di ciò che Philippe sopportava difficilmente di vedere il suo regno diminuito dai Romani ed era forzato di ritirare le sue guarnigioni dei posti thraces e di altri luoghi.

Le consul M. Aemilius, ayant soumis les Ligures, prolongera la route allant de Plaisance à Ariminum et lui fit rejoindre la Via Flaminia. Les débuts de l'introduction à Rome, par l'armée d'Asie, des goûts pour le luxe, font l'objet du récit. Les Ligures, tous ceux qui se trouvaient en deçà de l'Apennin, furent soumis. Les Bacchanales, culte grec et nocturne, pépinière de tous les crimes, ayant fini par provoquer un complot entre un nombre considérable de gens, firent l'objet d'une enquête et furent supprimées, au prix du châtiment de beaucoup de gens. Les censeurs L. Valérius Flaccus et M. Porcius Caton (l'homme le plus remarquable qui soit, aussi bien dans les activités de la guerre que dans celles de la paix) exclurent du sénat L. Quintius Flamininus, frère de Titus, parce que - alors que, comme consul, il possédait la province de Gaule - il avait, dans un banquet, à la demande Philippe le Carthaginois, son mignon, un prostitué notoire, tué un Gaulois de sa main, ou bien, selon d'autres, parce qu'il avait fait frapper de la hache un condamné, à la demande d'une courtisane de Plaisance, dont il était éperdument amoureux. On possède encore le discours prononcé par M. Caton contre lui. Scipion mourut à Literne et, comme si la fortune voulait réunir aux environs de la même date les funérailles de deux hommes d'exception, Hannibal, au moment où Prusias, roi de Bithynie, près duquel il s'était réfugié après la défaite d'Antiochus, allait le livrer aux Romains qui avaient envoyé T. Quintius Flamininus pour le réclamer, se donna la mort par le poison. Philopoemen aussi, le général achéen, un homme d'exception, fut contraint par les Messéniens à mourir par le poison après qu'ils l'eurent capturé au cours d'une guerre. On déduisit les colonies de Potentia, de Pisaurum, de Modène et de Parme. Le livre contient en outre le récit des campagnes menées avec succès contre les Celtibères, ainsi que les débuts et les causes de la guerre de Macédoine. Celle-ci découla de ce que Philippe supportait difficilement de voir son royaume diminué par les Romains et était forcé de retirer ses garnisons des places thraces et d'autres lieux.

Ab Urbe Condita liber XL Periocha

Cum Philippus liberos eorum quos in uinculis habebat nobilium hominum conquiri ad mortem iussisset, Theoxena, uerita pro liberis suis admodum pueris regis libidinem, prolatis in medium gladiis et poculo in quo uenenum erat, suasit his ut imminens ludibrium morte effugerent et cum persuasisset, et ipsa se interemit.
Certamina inter filios Philippi, Macedoniae regis, Persen et Demetrium, referuntur; et ut fraude fratris sui Demetrius fictis criminibus, inter quae accusatione parricidii et adfectati regni, primum petitus, ad ultimum, quoniam populi R. amicus erat, ueneno necatus est, regnumque Macedoniae mortuo Philippo ad Persen uenit.
Item res in Liguribus et Hispania contra Celtiberos a compluribus ducibus feliciter gestas continet.
Colonia Aquileia deducta est.
Libri Numae Pompili in agro L. Petilli scribae sub Ianiculo a cultoribus agri arca lapidea clusi inuenti sunt et Graeci et Latini.
In quibus cum pleraque dissoluendarum religionum praetor, ad quem delati erant, legisset, iurauit senatui contra rem p. esse ut legerentur seruarenturque. Ex S. C. in comitio exusti sunt.
Philippus aegritudine animi confectus, quod Demetrium filium falsis Persei, alterius fili, in eum delationibus impulsus ueneno sustulisset, et de poena Persei cogitauit uoluitque Antigonum potius, amicum suum, successorem regni sui relinquere, sed in hac cogitatione morte raptus est. Perseus regnum excepit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Poiche'Philippe aveva dato l'ordine di cercare, di farli mettere a morte, i fili nobili che teneva nelle catene, del Théoxéna, che teme per i suoi bambini che erano di una gioventù estrema, il luxure del re, fece portare dinanzi ad essa delle spade ed un taglio che contiene del veleno: riesce a persuaderli a sfuggire, uccidendosi, ad un oltraggio imminente e, dopo averne persuasi, si uccise essa anche. I litigi tra i figli Philippe, il re di Macedonia, Persée e Démétrius, sono oggetto del resoconto; si dice anche come, con la frode del suo fratello, Démétrius fu inizialmente accusato di multe immaginarie, fra le quali l'offesa d'parricide ed il tentativo di afferrarsi del trono, e finalmente come, perché era l'amico del popolo romano, fu messo morto dal veleno e come il trono di Macedonia passò a Persée, alla morte di Philippe. Il libro contiene stesso del resoconto delle campagne condotte con successo da molti generali dal Ligures e, in Spagna, contro Celtibères. Si dedusse la colonia di Aquilée. Sterline di Numa Pompilius furono scoperte da agricoltori che lavorano nel campo del scribe L. Pétillius, al piede del Janicule, chiusi in una scatola di pietra, scritti in greco ed in latino. Come lo préteur al quale erano stati portati aveva letto che la maggior parte delle indicazioni che contenevano erano tali da distruggere le sensazioni religiose, dichiarò sotto giuramento al senato che era contrario all'interesse dello Stato che fossero letti e conservati. Ai sensi di un sénatus-consultare, furono bruciati al comitium. Philippe, accablé di dispiacere perché, spinto dai carichi falsi di Persée, i suoi secondi figli, aveva fatto morire i suoi figli Démétrius dal veleno, pensò a tirare una punizione di Persée e volle piuttosto lasciare Antigone, il suo amico, come successore del suo regno, ma la morte la tolse in mezzo ai suoi progetti. Fu Persée che ereditò del trono.

Philippe ayant donné l'ordre de rechercher, pour les faire mettre à mort, les fils des nobles qu'il tenait dans les chaînes, Théoxéna, redoutant pour ses enfants qui étaient d'une extrême jeunesse, la luxure du roi, fit apporter devant elle des épées et une coupe contenant du poison: elle réussit à les persuader d'échapper, en se tuant, à un outrage imminent et, après les en avoir persuadés, se tua elle aussi. Les querelles entre les fils de Philippe, roi de Macédoine, Persée et Démétrius, font l'objet du récit; on raconte aussi comment, par la tromperie de son frère, Démétrius fut d'abord accusé de forfaits imaginaires, parmi lesquels le délit de parricide et la tentative de s'emparer du trône, et finalement comment, parce qu'il était l'ami du peuple romain, il fut mis mort par le poison et comment le trône de Macédoine passa à Persée, à la mort de Philippe. Le livre contient de même le récit des campagnes menées avec succès par plusieurs généraux chez les Ligures et, en Espagne, contre les Celtibères. On déduisit la colonie d'Aquilée. Des livres de Numa Pompilius furent découverts par des cultivateurs travaillant dans le champ du scribe L. Pétillius, au pied du Janicule, enfermés dans un coffret de pierre, écrits en grec et en latin. Comme le préteur auquel ils avaient été apportés avait lu que la plupart des indications qu'ils contenaient étaient de nature à détruire les sentiments religieux, il déclara sous serment au sénat qu'il était contraire à l'intérêt de l'État qu'ils fussent lus et conservés. En vertu d'un sénatus-consulte, ils furent brûlés au comitium. Philippe, accablé de chagrin parce que, poussé par les fausses accusations de Persée, son second fils, il avait fait mourir son fils Démétrius par le poison, songea à tirer un châtiment de Persée et voulut plutôt laisser Antigone, son ami, comme successeur de son royaume, mais la mort l'enleva au milieu de ses projets. Ce fut Persée qui hérita du trône.

XLI >>> L

Ab Urbe Condita liber XLI Periocha

Ignis in aede Vestae extinctus est.
Tib. Sempronius Gracchus procos. Celtiberos uictos in deditionem accepit, monimentumque operum suorum Gracchurim, oppidum in Hispania, constituit. Et a Postumio Albino procos. Vaccaei ac Lusitani subacti sunt. Vterque triumphauit.
Antiochus, Antiochi filius, obses a patre Romanis datus, mortuo fratre Seleuco qui patri defuncto successerat, in regnum Syriae ab urbe dimissus. Qui praeter religionem, qua multa templa magnifica multis sociis fecit, Athenis Iouis Olympi et Antiochiae Capitolini, uilissimum regem egit. Lustrum a censoribus conditum est.
Censa sunt ciuium capita CCLVIII milia CCXCIIII.
Q. Voconius Saxa tr. pl. legem tulit, nequis mulierem heredem institueret.
Suasit legem M. Cato. Extat oratio eius.
Praeterea res aduersus Liguras et Histros et Sardos et Celtiberos a compluribus ducibus prospere gestas et initia belli Macedonici continet, quod Perseus, Philippi filius, moliebatur. Miserat ad Carthaginienses legationem et ab his nocte audita erat. Sed et alias Graeciae ciuitates sollicitabat.



XLI >>> L

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le feu s'éteignit dans le temple de Vesta. Le proconsul Tib. Sempronius Gracchus vainquit les Celtibères, reçut leur soumission et fonda Gracchuris, une ville d'Espagne, en souvenir de ses actions. De son côté, le proconsul Postumius Albinus soumit les Vaccéens et les Lusitaniens. L'un et l'autre célébrèrent un triomphe. Antiochus, fils d'Antiochus, que son père avait donné en otage aux Romains, fut, à la mort de son frère Séleucus (qui avait pris la succession à la mort de son père), renvoyé de Rome dans le royaume de Syrie. À part ses sentiments religieux qui lui firent offrir beaucoup de temples magnifiques à de nombreux alliés, à Athènes, le temple de Jupiter Olympien, et, à Antioche, celui de Jupiter (Capitolin), il se conduisit en roi tout à fait méprisable. Les censeurs procédèrent à la clôture du lustre. On recensa 258.294 citoyens. Le tribun de la plèbe Q. Voconius Saxa déposa un projet de loi interdisant à une femme d'hériter. M. Caton soutint le projet. Son discours subsiste. Le livre contient en outre le récit des campagnes menées avec succès contre les Ligures, les Histriens, les Sardes et les Celtibères par plusieurs généraux ainsi que les débuts de la guerre de Macédoine que fomentait Persée, fils de Philippe. Celui-ci avait envoyé une ambassade aux Carthaginois et ces derniers lui avaient donné audience pendant la nuit. Mais il sollicitait aussi l'aide d'autres cités grecques.

Ab Urbe Condita liber XLII Periocha

Q. Fuluius Flaccus censor templum Iunonis Laciniae tegulis marmoreis spoliauit, ut aedem, quam dedicabat, tegeret. Tegulae ex S. C. reportatae. Eumenes, Asiae rex, in senatu de Perseo, Macedoniae rege, questus est, cuius iniuriae in populum R. referuntur. Ob quas bello ei indicto P. Licinius Crassus cos., cui mandatum erat, in Macedoniam transiit leuibusque expeditionibus, equestribus proeliis, in Thessalia cum Perseo [felici] euentu pugnauit.
Inter Masinissam et Carthaginienses de agro fuit lis. Dies his a senatu ad disceptandum datus.
Legati missi ad socias ciuitates regesque rogandos ut in fide permanerent, dubitantibus Rhodiis.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCLXVII milia CCXXXI.
Res praeterea aduersus Corsos et Liguras prospere gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le censeur Q. Fulvius Flaccus dépouilla le temple de Junon Lacinia de ses tuiles de marbre pour couvrir le sanctuaire qu'il dédiait. Un sénatus-consulte ordonna de rapporter les tuiles. Eumène, roi d'Asie, se plaignit devant le sénat de Persée, roi de Macédoine, dont les actes dommageables envers le peuple romain sont mentionnés. C'est pourquoi, la guerre lui ayant été déclarée, le consul P.Licinius Crassus, qui en avait été chargé, passa en Macédoine et, au cours de petites expéditions et de combats de cavalerie, combattit en Thessalie contre Persée avec des résultats... Entre Masinissa et les Carthaginois, il y eut un différend à propos d'un territoire. Le sénat leur fixa une date pour en débattre. Des ambassades furent envoyées dans les cités alliées et chez les rois pour leur demander de rester fidèles, les Rhodiens ayant une attitude hésitante. Les censeurs procédèrent à la clôture du lustre. On recensa 267.231 citoyens. Le livre contient en outre le récit des campagnes menées avec succès contre les Corses et les Ligures.

Ab Urbe Condita liber XLIII Periocha

Praetores aliquot eo quod auare et crudeliter prouincias administrauerant, damnati sunt.
P. Licinius Crassus procos. complures in Graecia urbes expugnauit et crudeliter corripuit. Ob id captiui qui ab eo sub corona uenierant ex S. C. postea restituti sunt. Item a praefectis classium Romanarum multa impotenter in socios facta.
Res a Perse rege in Thracia prospere gestas continet uictis Dardanis et Illyrico, cuius rex erat Gentius.
Motus, qui in Hispania ab Olonico factus erat, ipso interempto consedit.
M. Aemilius Lepidus a censoribus princeps senatus lectus.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Plusieurs préteurs furent condamnés pour avoir administré leurs provinces de façon cupide et cruelle. Le proconsul P.Licinius Crassus prit d'assaut plusieurs villes en Grèce et les pilla cruellement. Aussi les captifs qu'il avait fait vendre aux enchères furent-ils ensuite rétablis dans leurs droits par sénatus-consulte. De même les amiraux des flottes romaines commirent beaucoup d'exactions à l'égard des alliés. Le livre contient le récit des campagnes menées avec succès par le roi Persée en Thrace, après qu'il eut vaincu les Dardaniens et l'Illyrie dont le roi était Gentius. Le soulèvement provoqué en Espagne par Olonicus s'apaisa quand celui-ci eut été tué. M.Aemilius Lépidus fut choisi par les censeurs comme prince du sénat.

Ab Urbe Condita liber XLIV Periocha

Q. Marcius Philippus per inuios saltus penetrauit Macedoniam et complures urbes occupauit.
Rhodii miserunt legatos Romam minantes ut Perseo auxilio essent, nisi populus R. cum illo pacem atque amicitiam iungeret. Indigne id latum. Cum id bellum L. Aemilio Paulo, sequentis anni cos. iterum mandatum esset, Paulus in contione precatus ut, quidquid diri populo R. immineret, in suam domum conuerteretur, et in Macedoniam profectus uicit Persen totamque Macedoniam in potestatem redegit. Antequam confligeret, praedixit exercitui ne miraretur quod luna proxima nocte defectura erat.
Gentius quoque, rex Illyricorum, cum rebellasset, a L. Anicio praetore uictus uenit in deditionem et cum uxore ac liberis et propinquis Romam missus.
Legati Alexandrini a Cleopatra et Ptolemaeo regibus uenerunt querentes de Antiocho, rege Syriae, quod is bellum inferret.
Perseus sollicitatis in auxilium Eumene, rege Pergami, et Gentio, rege Illyricorum, quia iis pecuniam quam promiserat non dabat, relictus ab his est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Q. Marcius Philippus pénétra en Macédoine par des défilés impraticables et occupa plusieurs villes. Les Rhodiens envoyèrent des ambassadeurs à Rome, menaçant de secourir Persée, si le peuple romain ne concluait pas un traité de paix et d'amitié avec lui. Cette démarche provoqua l'indignation. Comme cette guerre avait été confiée, l'année suivante, à L. Aemilius Paulus, consul pour la seconde fois, Paulus, après avoir prié dans une assemblée pour que tous les maux funestes menaçant le peuple romain fussent reportés sur sa famille, partit pour la Macédoine, vainquit Persée et fit passer toute la Macédoine en son pouvoir. Avant d'engager la bataille, il prédit à son armée, pour qu'elle ne s'en étonnât pas, une éclipse de lune pour la nuit suivante. Gentius, roi des Illyriens, qui s'était soulevé, fut lui aussi vaincu par le préteur L. Ancius, vint offrir sa soumission et fut envoyé à Rome avec sa femme, ses enfants et ses proches. Des ambassadeurs d'Alexandrie vinrent de la part des rois Cléopâtre et Ptolémée, se plaindre d'Antiochus, roi de Syrie, parce qu'il venait leur faire la guerre. Persée, qui avait sollicité l'aide d'Eumène, roi de Pergame, et de Gentius, roi des Illyriens, fut, parce qu'il ne leur donnait pas l'argent qu'il leur avait promis, abandonné par eux.

Ab Urbe Condita liber XLV Periocha

Perseus ab Aemilio Paulo in Samothace captus est. Cum Antiochus, Syriae rex, Ptolemaeum et Cleopatram, Aegypti reges, obsideret et missis ad eum a senatu legatis, qui iuberent ab solo regis absisteret, editisque mandatis consideraturum se quid faciendum esset respondisset, unus ex legatis Popilius uirga regem circumscripsit iussitque, ante quam circulo excederet, responsum daret. Qua asperitate effecit ut Antiochus bellum omitteret.
Legationes gratulantium populorum atque regum in senatu admissae, Rhodiorum, qui eo bello contra populum R. fauerant, exclusa. Postera die cum de eo quaereretur ut his bellum indiceretur, causam in senatu patriae suae legati egerunt; nec tamquam socii, nec tamquam hostes dimissi.
Macedonia in prouinciae formam redacta Aemilius Paulus repugnantibus militibus ipsius propter minorem praedam et contradicente Seruio Sulpicio Galba triumphauit et Persen cum tribus filiis duxit ante currum. Cuius triumphi laetitia ne solida ei contingeret, duorum filiorum funeribus insignita est, quorum alterius mors triumphum patris praecessit, alterius secuta est.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXII milia DCCCV.
Prusias, Bithyniae rex, Romam, ut senatui gratias ageret ob uictoriam ex Macedonia partam, uenit et Nicomedem filium senatui commendauit. Rex plenus adulationis libertum se populi R. dicebat.



aUC [ x - 176 (X - Y a.Rp.) ]

Persée fut fait prisonnier par Paul-Émile à Samothrace. Antiochus, roi de Syrie, assiégeait Ptolémée et Cléopâtre, rois d'Égypte, et le sénat lui avait envoyé des ambassadeurs pour lui ordonner de quitter le territoire du roi: comme, lorsque le message lui eut été délivré, le roi avait répondu qu'il considérerait ce qu'il devait faire, un des ambassadeurs, Popilius, fit un cercle autour du roi avec son bâton et lui ordonna de donner sa réponse avant de sortir du cercle. Cette manière brusque amena Antiochus à renoncer à la guerre. Des ambassades de peuples et de rois apportant leurs félicitations furent reçues au sénat, celle des Rhodiens qui, pendant cette guerre, avaient pris parti contre le peuple romain, ayant été rejetée. Comme, le lendemain, on demandait qu'on leur déclarât la guerre, les ambassadeurs plaidèrent devant le sénat la cause de leur patrie; on les renvoya en ne les considérant ni comme des alliés ni comme des ennemis. Une fois la Macédoine organisée en province, Paul-Émile triompha malgré l'opposition de ses propres soldats mécontents de l'insuffisance de leur butin et les objections de Servius Sulpicius Galba et il fit défiler Persée avec ses trois enfants devant son char. Pour empêcher qu'il n'éprouvât une joie complète à la suite de son triomphe, celle-ci fut entachée par les funérailles de ses deux fils: la mort du premier précéda le triomphe de son père, celle du second le suivit. Les censeurs procédèrent à la clôture du lustre. On recensa 312.805 citoyens. Prusias, roi de Bithynie, vint à Rome féliciter le sénat de la victoire remportée sur la Macédoine et recommanda son fils Nicomède au sénat. Le roi, plein d'adulation, se disait l'affranchi du peuple romain.

Ab Urbe Condita liber XLVI Periocha

Eumenes rex Romam uenit, qui Macedonico bello medium egerat. Ne aut hostis iudicatus uideretur, si exclusus esset, aut liberatus crimine, si admitteretur, in commune lex lata est ne cui regi Romam uenire liceret. Claudius Marcellus cos. Alpinos Gallos, C. Sulpicius Gallus cos. Liguras subegit.
Legati Prusiae regis questi sunt de Eumene quod fines suos popularetur dixeruntque eum conspirasse cum Antiocho aduersus populum R. Societas cum Rhodiis deprecantibus iuncta est.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXXXVII milia XXII.
Princeps senatus M. Aemilius Lepidus.
Ptolemaeus, Aegypti rex, pulsus regno a minore fratre missis ad eum legatis restitutus est.
Ariarathe, Cappadociae rege, mortuo filius eius Ariarathes regnum accepit et amicitiam cum populo R. per legatos renouauit.
Res praeterea aduersus Liguras et Corsos et Lusitanos uario euentu gestas et motus Syriae mortuo Antiocho, qui filium Antiochum puerum admodum reliquerat, continet. Hunc Antiochum puerum cum Lysia tutore Demetrius, Seleuci filius, qui Romae obses fuerat, clam, quia non dimittebatur, a Roma . . . interemit et ipse in regnum receptus.
L. Aemilius Paulus, qui Persen uicerat, mortuus. Cuius tanta abstinentia fuit ut cum ex Hispania et ex Macedonia immensas opes rettulisset, uix ex auctione eius redactum sit, unde uxori eius dos solueretur.
Pomptinae paludes a Cornelio Cethego cos., cui ea prouincia euenerat, siccatae agerque ex his factus.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le roi Eumène vient à Rome. Il avait gardé, dans la guerre de Macédoine, une neutralité suspecte; lui interdire l'entrée de Rome, c'était le déclarer ennemi; la lui permettre, c'était le décharger de tout soupçon; on porta alors une loi générale, qui défendait à tous les rois de venir à Rome. - Les consuls Claudius Marcellus et C. Sulpicius Gallus soumettent, l'un les Gaulois alpins, l'autre les Liguriens. - Les députés du roi Prusias viennent se plaindre d'Eumène qui ravageait leurs frontières, et l'accusent d'avoir conspiré, avec Antiochus, contre le peuple romain. On conclut un traité d'alliance avec les Rhodiens qui le sollicitaient. - Les censeurs ferment le lustre. Le cens donne trois cent vingt-sept mille vingt-deux citoyens. - M. Aemilius Lépidus est élu prince du sénat. - Ptolémée, roi d'Égypte, expulsé de ses états par son jeune frère, est rétabli par des députés envoyés de Rome. - À la mort d'Ariarathe, roi de Cappadoce, son fils Ariarathe lui succède sur le trône, et envoie des ambassadeurs pour renouveler son alliance avec le peuple romain. - Guerres, mêlées de succès et de revers, contre les Liguriens, les Corses et les Lusitaniens; troubles en Syrie à la mort d'Antiochos qui laissait un fils du même nom tout à fait en bas âge. - Démétrius, fils de Séleucus, qui avait été envoyé en otage à Rome, et que les Romains voulaient y retenir, fait mettre à mort secrètement cet Antiochos enfant avec son tuteur Lysias, et, lui- même, s'établit sur le trône. - Mort de L. Aemilius Paulus, le vainqueur de Persée. Tel avait été le désintéressement de celui qui avait rapporté d'Espagne et de Macédoine des richesses immenses, que la vente de ses biens ne put suffire à payer la dot de son épouse. - Les marais Pontins sont desséchés et convertis en terres labourables par le consul Cornélius Céthégus, à qui cette province était échue.

Ab Urbe Condita liber XLVII Periocha

Cn. Tremellio pr. multa dicta est, quod cum M. Aemilio Lepido, pontifice maximo, iniuriose contenderat sacrorumque quam magistratuum ius potentius fuit.
Lex de ambitu lata.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXVIII milia CCCXVI.
Princeps senatus lectus Aemilius Lepidus.
Inter Ptolemaeos fratres, qui dissidebant, foedus ictum, ut alter Aegypto, alter Cyrenis regaret.
Ariarathes, Cappadociae rex, consilio Demetri, Syriae regis, et uiribus pulsus regno a senatu restitutus est.
Missi a senatu qui inter Masinissam et Carthaginienses de agro iudicarent.
C. Marcius cos. aduersus Dalmatas primum parum prospere, postea feliciter pugnauit. Cum quibus bello confligendi causa fuit quod Illyrios, socios populi R., uastauerant eamdemque gentem Cornelius Nasica cos. domuit. Q. Opimius cos. Transalpinos Liguras, qui Massiliensium oppida, Antipolim et Nicaeam, uastabant, subegit.
Praeterea res in Hispania a compluribus parum prospere gestas continet.
Consules anno quingentesimo nonagesimo octauo ab urbe condita magistratum kal. ian. inire coeperunt. Mutandi comitia causa fuit quod Hispani rebellabant.
Legati ad disceptandum inter Carthaginienses et Masinissam missi nuntiauerunt uim naualis materiae se Carthagine deprehendisse. Aliquot praetores a prouinciis auaritiae nomine accusati damnati sunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Cn. Trémellius, tribun du peuple, est condamné à une amende, pour s'être montré insolent dans un démêlé avec le grand pontife M. Aemilius Lépidus; et le droit de la religion fut plus puissant que celui de la magistrature. - Loi sur la brigue. - Clôture du lustre: trois cent trente-huit mille trois cent quatorze citoyens inscrits. - Aemilius Lépidus est nommé prince du sénat. - Les Ptolémées mettent fin à leurs dissensions par un traité, qui assure à l'un l'Égypte, à l'autre le royaume de Cyrène. - Ariarathe, roi de Cappadoce, expulsé de ses états par les intrigues et les armes de Démétrius, roi de Syrie, est rétabli par le sénat. On envoie des députés pour décider une question de territoire entre Masinissa et les Carthaginois. - Le consul C. Marcius, après avoir d'abord éprouvé quelques revers, remporte une victoire sur les Dalmates. Ce peuple, qui s'était attiré cette guerre pour avoir ravagé les terres des Illyriens, alliés du peuple romain, est soumis par le consul Cornélius Nasica. - Le consul Q. Opimius subjugue les Liguriens transalpins, qui pillaient et ravageaient le territoire d'Antibes et de Nice,villes des Massiliens. - Viennent ensuite les affaires d'Espagne et leurs mauvais succès sous différents chefs. - La 598e année de la fondation de Rome, les consuls entrent pour la première fois en charge , immédiatement après la dissolution des comices et la création des consuls de l'année suivante. La révolte des Espagnols est la cause de ce changement dans la tenue des comices. - Les députés envoyés pour juger le différend survenu entre Masinissa et les Carthaginois, rapportent qu'ils ont trouvé à Carthage des amas de matériaux pour les constructions navales. - Plusieurs préteurs, accusés d'exactions par les provinces, sont condamnés.

Ab Urbe Condita liber XLVIII Periocha

Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXXIIII milia.
Semina tertii Punici belli referuntur. Cum in finibus Carthaginiensium ingens Numidarum exercitus duce Arcobarzane, Syphacis nepote, diceretur esse, M. Porcius Cato suasit ut Carthaginiensibus, qui exercitum specie contra Masinissam, re contra Romanos accitum in finibus haberent, bellum indiceretur. Contra dicente P. Cornelio Nasica placuit legatos mitti Carthaginem, qui specularentur quid ageretur. Castigato senatu Carthaginiensium, quod contra foedus et exercitum et nauales materias haberent, pacem inter eos et Masinissam facere uoluerunt, Masinissa agro, de quo lis erat, cedente. Sed Gisgo, Hamilcaris filius, homo seditiosus, qui tum in magistratu erat, cum senatus pariturum se iudicio legatis dixisset, ita populum concitauit bellum aduersus Romanos suadendo, ut legatos, quo minus uiolarentur, fuga explicuerit. Id nuntiantes infestum iam senatum Carthaginiensibus infestiorem fecerunt.
M. Porcius Cato filii in praetura mortui funus tenuissimo ut potuit (nam pauper erat) sumptu fecit.
Andriscus, qui se Persei filium, regis quondam Macedoniae, ingenti adseueratione mentiretur, Romam missus.
M. Aemilius Lepidus, qui princeps senatus sextis iam censoribus lectus erat, antequam expiraret, praecepit filiis lecto se strato linteis sine purpura efferrent, in reliquum funus ne plus quam aeris decies consumerent: imaginum specie, non sumptibus nobilitari magnorum uirorum funera solere.
De ueneficiis quaesitum: Publilia et Licinia, nobiles feminae, quae uiros suos consulares necasse insimulabantur, cognita causa, cum praetori praedes uades dedissent, cognatorum decreto necatae sunt.
Gulussa, Masinissae filius, nuntiauit Carthagine dilectus agi, classem conparari et haud dubie bellum strui. Cum Cato suaderet ut his bellum indiceretur, P. Cornelio Nasica dicente nihil temere faciundum, placuit X legatos mitti exploratum.
L. Licinius Lucullus A. Postumius Albinus coss. cum dilectum seuere agerent nec quemquam gratia dimitterent, ab tribunis pl., qui pro amicis suis uacationem impetrare non poterant, in carcerem coniecti sunt. Cum Hispaniense bellum parum prospere aliquotiens gestum ita confudisset ciuitatem Romanam, ut ne hi quidem inuenirentur qui aut tribunatum exciperent aut legati ire uellent, P. Cornelius Aemilianus processit et excepturum se militiae genus, quodcumque imperatum esset, professus est. Quo exemplo omnes ad studium militandi concitauit.
Lucullus cos., cum Claudius Marcellus, cui successerat, pacasse omnes Celtiberiae populos uideretur, Vaccaeos et Cantabros et alias incognitas adhuc in Hispania trentes subegit. Ibi P. Cornelius Scipio Aemilianus, L. Pauli filius, Africani nepos, set adoptiuus, prouocatorem barbarum tribunus militum occidit et in expugnatione Intercatiae urbis maius etiamnunc periculum adiit. Nam murum primus transcendit.
Seruius Sulpicius Galba praetor male aduersus Lusitanos pugnauit. Cum legati ex Africa cum oratoribus Carthaginiensium et Gulussa, Masinissae filio, redissent dicerentque et exercitum se et classem Carthagine deprehendisse, perrogari sententias placuit. Catone et aliis principibus senatus suadentibus ut in Africam confestim transportaretur exercitus, quoniam Cornelius Nasica dicebat nondum sibi iustam causam belli uideri, placuit ut bello abstinerent, si Carthaginienses classem exussissent et exercitum dimisissent ; si minus, proximi consules de bello Punico referrent.
Cum locatum a censoribus theatrum exstrueretur, P. Cornelio Nasica auctore tamquam inutile et nociturum publicis moribus ex S. C. destructum est populusque aliquamdiu stans ludos spectauit.
Carthaginienses cum aduersus foedus bellum Masinissae intulissent, uicti ab eo annos habente XCII et sine pulpamine mandere et siccum gustare panem tantum solito insuper Romanum bellum meruerunt.
Motus praeterea Syriae et bella inter reges gesta referuntur. Inter quos motus Demetrius, Syriae rex, occisus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les censeurs ferment le lustre: trois cent vingt-quatre mille citoyens inscrits. - Germes de la troisième guerre punique. À la nouvelle qu'une nombreuse armée de Numides, sous la conduite d'Arcobarzane, petit-fils de Syphax, était rassemblée sur les frontières carthaginoises, M. Porcius Caton demande que la guerre soit déclarée aux Carthaginois, pour avoir appelé Arcobarzane sur leur territoire, en apparence contre le roi Masinissa, mais en réalité contre les Romains. Sur l'avis contraire de P. Cornélius Nasica on décide que des députés seront envoyés pour examiner l'état des choses. Après avoir réprimandé sévèrement le sénat de Carthage, au sujet de l'armée et du matériel naval qu'ils avaient rassemblés en contravention au traité, les députés essaient de rétablir la paix entre les Carthaginois et Masinissa, qui consent à céder le territoire en litige. Le sénat avait déclarée s'en remettre à l'arbitrage des députés, lorsque Giscon, fils d'Hamilcar, homme turbulent, excite tellement par ses discours l'animosité de ses concitoyens contre les Romains, que les députés n'échappent aux violences que par la fuite. Cette nouvelle ne fait qu'augmenter les dispositions hostiles dans lesquelles se trouvait déjà le sénat, à l'égard des Carthaginois. - M. Porcius Caton ne peut, dans sa pauvreté, rendre à son fils, mort dans le prétoire, que les bonheurs funèbres les plus modestes. - On envoie à Rome Andriscus qui se donnait, avec la plus grande assurance, pour le fils de Persée, l'ancien roi de macédoine. - M. Aemilius Lépidus, qui pour la sixième fois avait été nommé prince du sénat par les censeurs, prescrit, avant d'expirer, à ses fils de n'employer ni lin, ni pourpre à couvrir le lit sur lequel son corps serait porté au bûcher; et de ne consacrer au reste de ses funérailles qu'une faible somme; parce que ce n'est pas le luxe, mais les images des ancêtres, qui donnent de l'éclat aux funérailles des grands hommes. - Enquête sur des empoisonnements. Publilia et Licinia, femmes de la noblesse, qui étaient accusées d'avoir fait périr leurs maris, personnages consulaires, sont mises à mort sur le jugement de la famille, après que l'affaire eut été instruite, et qu'elles eurent donné caution au préteur. - Gulussa, fils de Masinissa, dénonce les levées de troupes qui se font à Carthage, l'armement d'une flotte, et des préparatifs de guerre qui ne laissent plus d'incertitude. - Caton demande que la guerre soit déclarée, P. Cornélius Nasica vent qu'on ne fasse rien à la légère, et l'on décide que dix députés seront envoyés pour s'assurer de la vérité. - Les consuls L. Licinius Lucullus et A. Postumius Albinus mettent la plus grande rigueur dans la levée des troupes et n'accordent de grâce à personne. Les tribuns du peuple, ne pouvant obtenir d'exemption pour leurs amis, jettent les consuls en prison. - La guerre d'Espagne, malheureuse à plusieurs reprises, avait jeté un tel trouble parmi les citoyens, qu'on ne trouvait personne qui voulût partir comme tribun ou comme lieutenant. Alors P. Cornélius Aemilianus s'avance et déclare qu'il est prêt à accepter tout service militaire qui lui sera imposé, quel qu'il soit. Son exemple ranime l'ardeur de tous pour la guerre. - Tous les peuples de la Celtibérie semblaient disposés à une attaque générale, lorsque le consul L. Lucullus, qui avait succédé à M. Claudius Marcellus, soumet les Vaccéens et les Cantabres, et d'autres peuples inconnus de l'Espagne. - C'est dans cette guerre que P. Cornélius Africanus Scipion Aemilianus, fils de L. Paulus, et petit-fils, par adoption, de l'Africain, étant alors tribun militaire, tue de sa main un barbare qui l'avait provoqué au combat; il affronte encore un plus grand danger au siège de la ville d'Intercatie, dont le premier il franchit le rempart. -Le préteur Ser. Sulpicius Galba est défait dans un combat contre les Lusitaniens. - Les députés reviennent d'Afrique avec les ambassadeurs carthaginois et Gulussa, fils de Masinissa, et rapportent qu'ils ont vu à Carthage une armée et une flotte. L'affaire est mise en délibération dans le sénat. Caton et d'autres principaux sénateurs veulent qu'on fasse passer sans délai une armée en Afrique; mais sur l'opposition de P. Cornélius Nasica, qui ne trouve pas encore là un motif de rupture assez légitime, on décide qu'on n'aura pas recours aux armes, si les Carthaginois brûlent leur flotte et licencient leur armée; sinon les prochains consuls devront faire un rapport sur la guerre punique. - Un théâtre avait été mis en adjudication par les censeurs, et se construisait lorsque un sénatus-consulte, rendu sur la proposition de P. Cornélius Nasica, le fait détruire comme inutile et contraire aux moeurs publiques; et pendant quelque temps encore le peuple assiste debout aux jeux. - Masinissa, âgé de quatre-vingt-douze ans et habitué à ne prendre d'autre nourriture que du pain sec, défait les Carthaginois qui lui avaient déclaré la guerre en violation du traité, et qui par là attirèrent en outre sur eux les armes romaines.

Ab Urbe Condita liber XLIX Periocha

Tertii Punici belli initium altero et sescentesimo ab Vrbe condita anno, intra quintum annum, quam erat coeptum, consummati.
Inter M. Porcium Catonem et Scipionem Nasicam, quorum alter sapientissimus uir in ciuitate habebatur, alter optimus uir etiam iudicatus a senatu erat, diuersis certatum sententiis est, Catone suadente bellum et ut tolleretur delereturque Carthago, Nasica dissuadente. Placuit tamen, quod contra foedus naues haberent, quod exercitum extra fines duxissent, quod socio populi R. et amico Masinissae arma intulissent, quod filium eius Gulussam, qui cum legatis Romanis erat, in oppidum non recepissent, bellum his indici.
Prius quam ullae copiae in naues imponerentur, Vticenses legati Romam uenerunt se suaque omnia dedentes. Ea legatio uelut omen grata patribus, acerba Carthaginiensibus fuit.
Ludi Diti patri ad Tarentum ex praecepto librorum facti, qui ante annum centesimum primo Punico bello, quingentesimo et altero anno ab urbe condita facti erant.
Legati XXX Romam uenerunt, per quos se Carthaginienses dedebant. Catonis sententia euicit ut in decreto perstaretur et ut consules quam primum ad bellum profiscerentur. Qui ubi in Africam transierunt, acceptis quos imperauerant CCC obsidibus et armis omnibus instrumentisque belli, si qua Carthagine erant, cum ex auctoritate patrum iuberent ut in alium locum, dum a mari X milia passuum ne minus remotum, oppidum facerent, indignitate rei ad bellandum Carthaginienses compulerunt.
Obsideri obpugnarique coepta est Carthago a L. Marcio M'. Manilio coss. In qua obpugnatione cum neglectos ab una parte muros duo tribuni temere cum cohortibus suis inrupissent et ab oppidanis grauiter caederentur, a Scipione Orfiniato expliciti sunt. Per quem et castellum Romanorum, quod nocte expugnabant, paucis equitibus iuuantibus liberatum est castrorumque, quae Carthaginienses omnibus copiis ab urbe pariter egressi obpugnabant, liberatorum is ipse praecipuam gloriam tulit.
Praeterea cum ab inrita obpugnatione Carthaginis consul (alter enim Romam ad comitia ierat) exercitum duceret aduersus Hasdrubalem (cum ampla manu saltum iniquum insederat) suasit primo consuli ne tam iniquo loco confligeret. Victus deinde conplurium, qui et prudentiae et uirtuti eius inuidebant, sententiis et ipse saltum ingressus est. Cum, sicut praedixerat, fusus fugatusque esset Romanus exercitus et duae cohortes ab hoste obsiderentur, cum paucis equitum turmis in saltum reuersus liberauit eas et incolumes reduxit. Quam uirtutem eius et Cato, uir promptioris ad uituperandum linguae, in senatu sic prosecutus est ut diceret reliquos, qui in Africa militarent, umbras uolitare, Scipionem uigere, et populus R. eo fauore complexus ut comitiis plurimae eum tribus consulem scriberent, cum hoc per aetatem non liceret.
Cum L. Scribonius tr. pl. rogationem promulgasset, ut Lusitani, qui in fidem populo R. dediti ab Seruio Galba in Galliam uenissent, in libertatem restituerentur, M. Cato acerrime suasit. Extat oratio in Annalibus ipsius inclusa.
Q. Fuluius Nobilior ei, saepe ab eo in senatu laceratus, respondit pro Galba; ipse quoque Galba cum se damnari uideret, complexus duos filios praetextatos et Sulpicii Galli filium, cuius tutor erat, ita miserabiliter pro se locutus est ut rogatio antiquaretur. Exstant tres orationes eius, duae aduersus Libonem tr. pl. rogationemque eius habitae de Lusitanis, una contra L. Cornelium Cethegum, in qua Lusitanos prope se castra habentis caesos fatetur, quod compertum habuerit, equo atque homine suo ritu immolatis per speciem pacis adoriri exercitum suum in animo habuisse. Andriscus quidam, ultimae sortis homo, Persei se regis filium ferens et mutato nomine Philippus uocatus cum ab urbe Romana, quo illum Demetrius, Syriae rex, ob hoc ipsum mendacium miserat, clam profugisset, multis ad falsam eius fabulam uelut ad ueram coeuntibus, contracto exercitu totam Macedoniam aut uoluntate incolentium aut armis occupauit. Fabulam autem talem finxerat:
"Ex paelice se et Perseo rege ortum traditum educandum Cretensi cuidam esse, ut in belli casus quod ille cum Romanis gereret, aliquod uelut semen regiae stirpis exstaret. Hydramyti se educatum usque ad XII aetatis annum, patrem eum esse credentem a quo educaretur, ignarum generis fuisse sui. Adfecto deinde eo, cum prope ad ultimum finem uitae esset, detectam tandem sibi originem suam falsaeque matri libellum datum signo Persei regis signatum, quem sibi traderet, cum ad puberem aetatem uenisset, obtestationesque ultimas adiectas, ut res in occultato ad id tempus seruaretur. Pubescenti libellum traditum in quo relicti sibi duo thensauri a patre dicerentur. Tum scienti mulierem se subditum esse, uerum stirpem ignoranti edidisse genus atque obtestatam, ut prius quam manaret ad Eumenen res, Perseo inimicum, excederet his locis, ne interficeretur. Eo se exterritum, simul sperantem aliquod a Demetrio auxilium in Syriam se contulisse atque ibi primum quis esset palam expromere ausum."


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Troisième guerre punique commencée la 601e année de la fondation de Rome, et terminée au bout de cinq ans. - Un débat s'élève entre M. Porcius Caton et Scipion Nasica, le premier regardé comme le citoyen le plus sensé de Rome, le second tenu de plus, au jugement du sénat, pour le plus honnête. Caton voulait la guerre, il voulait abattre et anéantir Carthage; Nasica était d'un autre avis. Il est décidé cependant que la guerre sera déclarée aux Carthaginois, pour avoir construit des vaisseaux en violation du traité, pour avoir passé les frontières avec une armée, pour avoir porté la guerre à Masinissa, ami et allié du peuple romain, et pour avoir refusé de recevoir, dans leur ville, Gulussa, fils de Masinissa, qui accompagnait les députés romains. - Avant qu'aucune troupe ait été embarquée, arrivent à Rome des députés d'Utique, apportant une entière soumission de leurs personnes et de leurs biens. - Cette ambassade, acceptée comme un heureux présage, fut aussi agréable au sénat qu'amère aux Carthaginois. - Comme le prescrivaient les livres sibyllins, on célèbre sur le Tarentum, en l'honneur de Pluton, les jeux célébrés cent ans auparavant, pendant la première guerre punique, la 501e année de la fondation de Rome. - Trente députés viennent à Rome apporter la soumission des Carthaginois. - Caton fait triompher son avis de maintenir le décret et d'ordonner aux consuls d'entrer en campagne le plus tôt possible. Ceux-ci passent en Afrique, et se font d'abord livrer trois cents otages et toutes les armes, tous les instruments de guerre qui se trouvaient à Carthage; mais lorsque, conformément aux ordres du sénat, ils enjoignent aux Carthaginois de transporter leur ville dans un autre endroit qui soit éloigné de la mer de dix mille pas au moins, alors l'atrocité de la sentence exaspère les Carthaginois et les force à la guerre. - Les consuls L. Marcius et M'. Manilius commencent le siège et l'attaque de Carthage. Dans cette attaque, deux tribuns qui s'étaient jetés témérairement avec leurs cohortes sur une partie de la muraille négligemment gardée, se trouvaient dans un pressant danger, lorsqu'ils sont dégagés par Scipion l'Africain. Aidé de quelques cavaliers il sauve aussi un fort des Romains qui allait être emporté de nuit; et c'est encore à lui qu'est attribué le principal honneur d'avoir délivré le camp assiégé par les Carthaginois, qui avaient fait une sortie générale de toutes leurs forces. - Pendant l'absence de son collègue, que les consuls avaient appelé à Rome, le consul voyant ses efforts inutiles, lève le siège et mène son armée à la rencontre d'Asdrubal, qui avait pris position avec un corps de troupes dans un défilé escarpé. Scipion dissuade d'abord le consul d'engager le combat sur un terrain aussi défavorable; mais l'avis du plus grand nombre, envieux de son habileté et de son courage, l'ayant emporté, il pénètre avec les autres dans le défilé, et ses prédictions se réalisent: l'armée romaine est battue et mise en fuite, deux cohortes sont assiégées par l'ennemi. Il rentre alors dans le défilé avec quelques escadrons de cavalerie, dégage les cohortes et protège leur retour. Son courage trouve un admirateur dans Caton lui-même, si prompt d'ordinaire au blâme, et qui va jusqu'à dire dans le sénat que tous ceux qui servaient en Afrique n'étaient que des ombres, qu'il n'y avait de vigueur que dans Scipion. La faveur du peuple romain s'attache si vivement à lui, que dans les comices la plupart des tribus inscrivent son nom pour le consulat, bien que son âge s'y oppose. - L. Scribonius, tribun du peuple, ayant proposé une loi pour rendre à la liberté les Lusitaniens qui s'étaient livrés à la foi du peuple romain, et que Ser. Galba avait fait vendre en Espagne, est chaudement appuyé par Caton, dont le discours existe encore et se trouve dans ses Annales. - Q. Fulvius Nobilior, qui, lui aussi, avait été souvent l'objet des attaques de Caton dans le sénat, répond pour Galba; et Galba lui-même, se voyant près d'être condamné, embrasse ses deux fils couverts de la prétexte et le fils de Sulpicius Gallus son pupille, et se défend en termes si pathétiques que la loi est rejetée. Il existe trois discours de Galba, deux au sujet des Lusitaniens contre le tribun du peuple Libon et sa rogation, un autre contre L. Cornélius Céthégus, dans lequel il déclare avoir fait massacrer les Lusitaniens qui avaient leur camp auprès du sien, parce qu'il avait acquis la certitude qu'après avoir, suivant leur usage, immolé un cheval avec son cavalier, ils voulaient, en affectant des intentions pacifiques, assaillir son armée. - Un certain Andriscus, homme de la plus basse naissance, qui se donnait pour le fils du roi Persée, et avait changé son nom en celui de Philippe, s'échappe secrètement de Rome, où l'avait envoyé, à cause de ce mensonge même, Démétrius, roi de Syrie; et cette fable trouvant autant de crédit que la vérité, il voit accourir auprès de lui assez de monde pour en former une armée, et bientôt les armes ou la bonne volonté de la nation le rendent maître de toute la Macédoine. Voici l'histoire qu'il avait inventée: Né du roi Persée et d'une de ses concubines, il avait été confié, pour être élevé, à un certain Crétois, afin que dans les hasards de la guerre que le roi soutenait alors contre les Romains, il pût survivre quelque rejeton de la race royale. Après la mort de Persée, il fut élevé à Hydramyte jusqu'à l'âge de douze ans, ignorant sa naissance, et se croyant le fils de celui qui l'élevait. Celui-ci étant tombé malade, et voyant approcher son dernier jour, avait alors dévoilé son origine et confié à celle qui passait pour sa mère un petit écrit marqué du sceau du roi Persée, qu'elle devait lui remettre lorsqu'il aurait atteint la puberté, la conjurant, par les dernières prières, de tenir la chose dans le secret jusqu'à ce moment. Devenu pubère, on lui avait remis cet écrit dans lequel il était dit que son père lui laissait deux trésors; et alors la femme, qui avait le secret de cette substitution, lui découvrit sa véritable origine qu'il ignorait, et le supplia, s'il voulait éviter la mort, de quitter ces lieux avant que la chose arrivât aux oreilles d'Eumène, l'ennemi de Persée. Plein de frayeur, il se rendit en Syrie où il espérait trouver quelque secours en Démétrius; et ce fut là que, pour la première fois, il osa divulguer sa condition.

Ab Urbe Condita liber L Periocha

Thessalia, cum et illam inuadere armis atque occupare Pseudophilippus uellet, per legatos Romanorum auxiliis Achaeorum defensa est. Prusias, rex Bithyniae, omnium humillimorumque uitiorum, a Nicomede filio adiuuante Attalo, rege Pergami, occisus, habebat alterum filium, qui pro superiore ordine dentium enatum habuisse unum os continens dicitur. Cum III legati ad pacem inter Nicomedem et Prusiam faciendam ab Romanis missi essent, cum unus ex his multis cicatricibus sartum caput haberet, alter pedibus aeger esset, tertius ingenio socors haberetur, M. Cato dixit "eam in legationem, nec caput nec pedes nec cor habere."
In Syria, quae eo tempore stirpe generis parem Macedonum regis, inertia socordiaque similem Prusiae regem habebat, iacente eo in ganea et lustris Hammonius regnabat, per quem et amici omnes regis et Laodice regina et Antigonus, Demetri filius, occisi sunt.
Masinissa, Numidiae rex, maior XC annis decessit, uir insignis. Inter cetera iuuenalia opera, quae ad ultimum edidit adeo etiam neruis in senecta uirgit, ut post sextum et octogesimum annum filium genuerit. Inter tres liberos eius (maximus natu Micipsa, Gulussa, Mastanabal, qui etiam Graecis litteris eruditus erat) P. Scipio Aemilianus, cum commune his regnum pater reliquisset et diuidere eos arbitro Scipione iussisset, partes administrandi regni diuisit. Item Phameae Hamilconi, praefecto equitum Carthaginiensium, uiro forti et cuius praecipua opera Poeni utebantur, persuasit ut ad Romanos cum equitatu suo transiret. Ex tribus legatis qui ad Masinissam missi erant, M. Claudius Marcellus cohorta tempestate fluctibus obrutus est.
Carthaginienses Hasdrubalem, Masinissae nepotem, quem praetorem habebant, hominem proditionis suspectum, in curia occiderunt ; quae suspicio inde manauit, quod propinquus esset Gulussae Romanorum auxilia iuuantis. P. Scipio Aemilianus cum aedilitatem peteret, consul a populo dictus. Quoniam per annos consuli fieri non licebat, cum magno certamine suffragantis plebis et repugnantibus ei aliquamdiu patribus, legibus solutus et consul creatus.
M'. Manilius aliquot urbes circumpositas Carthagini expugnauit.
Pseudophilippus in Macedonia, caeso cum exercitu P. Iuuentio praetore, ab Q. Caecilio uictus captusque est, et reuicta Macedonia.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

La Thessalie, que le Pseudo-Philippe voulait aussi envahir et occuper à main armée, est protégée par les Achéens que les députés romains avaient appelés à la défense de ce pays. - Prusias, roi de Bithynie, qui régnait sur les vices les plus ignobles, est mis à mort par son fils Nicomède, secondé par Attale, roi de Pergame. Il avait un autre fils qui était né, dit-on, avec la mâchoire supérieure formée d'un seul os continu. - Des trois députés que les Romains avaient envoyés pour réconcilier Nicomède et Prusias, l'un avait la tête couverte de cicatrices, un autre, les jambes impotentes, et le troisième passait pour avoir l'esprit inerte; ce qui fit dire à Caton que cette ambassade n'avait ni tête, ni pieds, ni coeur. La Syrie possédait à cette époque un roi de même origine que celui de Macédoine, et qui égalait Prusias en mollesse et en lâcheté. Toujours gisant dans les lieux de débauche et de prostitution, il laissait régner Ammonius, qui fit périr tous les amis du roi, la reine Laodice, et Antigone, fils de Démétrius. - Masinissa, roi de Numidie, cet homme si remarquable, meurt à l'âge de quatre-vingt-dix ans. Telle fut sa vigueur, même dans sa vieillesse, qu'entre autres actes d'un âge moins avancé, qu'il accomplit dans ses derniers jours, on peut citer la naissance d'un enfant qu'il eut dans sa quatre-vingt-sixième année. Il avait trois fils Micipsa, l'aîné, Gulussa et Mastanabal, qui était instruit même dans les lettres grecques. Il leur laissa son royaume en commun, en leur ordonnant de prendre pour arbitre du partage, Scipion Émilien, qui divisa entre eux l'administration. - Phameas Himilcon, commandant de la cavalerie carthaginoise, homme brave, et la principale ressource des Carthaginois, passe aux Romains avec ses troupes, à l'instigation de Scipion. - Une tempête engloutit dans les flots Claudius Marcellus, un des trois députés envoyés à Masinissa. - Les Carthaginois tuent au milieu du sénat, leur préteur Asdrubal, petit-fils de Masinissa, qu'ils soupçonnaient de trahison, à cause de sa parenté avec Gulussa, auxiliaire des Romains. - Scipion Émilien, qui demandait l'édilité, est désigné par le peuple pour le consulat. Comme il n'avait pas les conditions d'âge requises il est exempté des lois et, après quelque opposition de la part du sénat, il est nommé consul par les suffrages empressés des plébéiens. - M'. Manilius emporte d'assaut plusieurs villes situées aux alentours de Carthage. - En Macédoine, le Pseudo-Philippe taille en pièces le préteur P. Juventius avec son armée; mais il est vaincu à son tour et fait prisonnier par Q. Caecilius; et la Macédoine rentre sous la domination romaine.

LI >>> LX

Ab Urbe Condita liber LI Periocha

Carthago, in circuitum XXIII milia patens, magno labore obsessa et per partes capta est; primum a Mancino legato, deinde a Scipione cos., cui extra sortem Africa prouincia data erat. Carthaginienses portu nouo, quia uetus obstructus a Scipione erat, facto et contracta clam exiguo tempore ampla classe infeliciter nauali proelio pugnauerunt. Hasdrubalis quoque, ducis eorum, castra ad Nepherim oppidum loco difficili sita cum exercitu deleta sunt a Scipione, qui tandem expugnauit septingentesimo anno quam erat condita.
Spoliorum maior pars Siculis, quibus ablata erant, reddita.
Vltimo urbis excidio cum se Hasdrubal Scipioni dedisset, uxor eius, quae paucis ante diebus de marito impetrare non potuerat ut ad uictorem transfugerent, in medium se flagrantis urbis incendium cum duobus liberis ex arce praecipitauit.
Scipio exemplo patris sui, Aemili Pauli, qui Macedoniam uicerat, ludos fecit transfugasque ac fugitiuos bestiis obiecit.
Belli Achaici semina referuntur haec, quod legati Romani ab Achaeis pulsati sint Corinthi, missi ut eas ciuitates, quae sub dicione Philippi fuerant, ab Achaico concilio secernerent.



LI >>> LX

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Carthage, qui enfermait dans son enceinte une étendue de terrain de vingt-trois mille pas, est prise en détail après un long et pénible siège, d'abord par le lieutenant Mancinus, ensuite par le consul Scipion, à qui la province d'Afrique avait été donnée directement sans tirage au sort. - Les Carthaginois étaient parvenus à creuser un nouveau port (toutes les issues de l'ancien étant gardées par Scipion ), et à rassembler en secret, et en un court espace de temps, une flotte immense; mais ils ne furent pas plus heureux sur mer que sur terre. Scipion détruit, avec l'armée qu'il renfermait, le camp de leur général Asdrubal, assis dans une position de difficile accès, près de la ville de Nepherin; et s'empare enfin de la ville, la 700e année de sa fondation. La plus grande partie du butin fut restituée aux Siciliens, sur qui elle avait été prise. - Au dernier instant de l'existence de Carthage Asdrubal était venu se livrer à Scipion; mais son épouse, qui peu de jours auparavant n'avait pu obtenir de son mari de passer comme transfuge au vainqueur, se précipita du haut d'une tour avec ses deux enfants au milieu des flammes qui dévoraient la ville. - À l'exemple de son frère naturel Paul-Émile, le vainqueur de la Macédoine, Scipion, donna des jeux publics, et exposa aux bêtes les transfuges et les fugitifs. - Origine de la guerre achéenne; violences exercées, par les Achéens, sur les députés du peuple romain envoyés à Corinthe pour séparer de la ligue achéenne les villes qui avaient été sous la domination de Philippe.

Ab Urbe Condita liber LII Periocha

Cum Achaeis, qui in auxilio Boeotos et Chalcidenses habebant, Q. Caecilius Metellus ad Thermopylas bello conflixit. Quibus uictis dux eorum Critolaus mortem sibi ueneno consciuit. In cuius locum Diaeus, Achaici motus primus auctor, ab Achaeis dux creatus ad Isthmon a L. Mummio cos. uictus est. Qui omni Achaia in deditionem accepta Corinthon ex S. C. diruit, quia ibi legati Romani uiolati erant. Thebae quoque et Chalchis, quae auxilio fuerant, dirutae. Ipse L. Mummius abstinentissimum uirum egit, nec quicquam ex his operibus ornamentisque quae praediues Corinthos habuit in domum eius peruenit.
Q. Caecilius Metellus de Andrisco triumphauit, P. Cornelius Scipio Aemilianus de Carthagine et Hasdrubale.
Viriathus in Hispania, primum ex pastore uenator, ex uenatore latro, mox iusti quoque exercitus dux factus, totam Lusitaniam occupauit, M. Vetilium praetorem fuso eius exercitu cepit, post quem C. Plautius praetor nihilo felicius rem gessit; tantumque terroris is hostis intulit ut aduersus eum consulari opus esset et duce et exercitu.
Praeterea motus Syriae et bella inter reges gesta referuntur.
Alexander, homo ignotus et incertae stirpis, occiso, sicut ante dictum est, Demetrio rege in Syria regnabat. Hunc Demetrius, Demetri filius, qui a patre quondam ob incertos belli casus ablegatus Cnidon fuerat, contempta socordia inertiaque eius, adiuuante Ptolemaeo, Aegypti rege, cuius filiam Cleopatram in matrimonium acceperat, bello interemit. Ptolemaeus grauiter in caput uulneratus inter curationem, dum ossa medici terebrare conantur, expirauit, atque in locum eius frater minor Ptolemaeus qui Cyrenis regnabat, successit. Demetrius ob crudelitatem quam in suos per tormenta exercebat, ab Diodoto quodam, uno ex subiectis, qui Alexandri filio bimulo admodum regnum adserebat, bello superatus Seleuceam confugit. referuntur.
L. Mummius de Achaeis triumphauit, signa aerea marmoreaque et tabulas pictas in triumpho tulit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Combat près des Thermopyles entre Q. Caecilius Metellus et les Achéens, ayant pour auxiliaires les Béotiens et Chalcidiens. Les Achéens sont vaincus, et leur chef Critolaüs s'empoisonne. Diaeus, instigateur de cette guerre, nommé général à la place de Critolaüs, est défait près de l'isthme par le consul L. Mummius, qui reçoit toute l'Achaïe à discrétion, et détruit Corinthe en vertu d'un sénatus-consulte, qui la punissait ainsi de l'outrage fait aux députés romains. Thèbes et Calchis, qui avaient secouru les Achéens, éprouvent le même sort. L. Mummius donna, en cette occasion, un grand exemple de désintéressement: de toutes les richesses, de tous les ornements qui abondaient dans l'opulente Corinthe, il n'entra rien dans sa maison. - Q. Caecilius Metellus triomphe d'Andriscus, P. Cornélius Africanus Aemilianus Scipion, de Carthage et d'Asdrubal. - En Espagne, Viriathe, d'abord simple pasteur, puis chasseur, et de chasseur devenu brigand, et bientôt chef d'une véritable armée, se rend maître de toute la Lusitanie. Le préteur M. Vétilius est pris et son armée mise en déroute; son successeur dans la préture, M. Plautius, n'est pas plus heureux que lui; et bientôt la terreur qu'inspire cet ennemi devient telle qu'il faut employer contre lui une armée et un chef consulaires. - Troubles de la Syrie et guerres entre les rois. Alexandre, homme inconnu et de naissance obscure, régnait en Syrie, après avoir tué, comme nous l'avons dit, le roi Démétrius. Le fils de Démétrius, que son père avait envoyé autrefois à Cnidos pour le mettre à l'abri des hasards de la guerre, aidé par Ptolémée, roi d'Égypte, dont il avait épousé la fille Cléopâtre, et méprisant la lâcheté et la mollesse d'Alexandre, l'attaque et le tue. Ptolémée, blessé grièvement à la tête, meurt pendant que les médecins lui faisaient l'opération du trépan; et son jeune frère Ptolémée, qui régnait à Cyrène, lui succède. - Les cruautés et les tortures que Démétrius exerçait sur les siens révoltent un de ses sujets nommé Diodotus, qui revendique le trône pour le fils d'Alexandre, à peine âgé de deux ans. Démétrius, vaincu dans un combat, s'enfuit à Séleucie. - L. Mummius triomphe des Achéens, et fait porter dans son triomphe des tableaux peints et des statues d'airain et de marbre.

Ab Urbe Condita liber LIII Periocha

Appius Claudius cos. Salassos, gentem Alpinam, domuit.
Alter Pseudophilippus in Macedonia a L. Tremellio quaestore cum exercitu caesus est.
Q. Caecilius Metellus procos. Celtiberos cecidit et a Q. Fabio procos. magna pars Lusitaniae expugnatis aliquot urbibus recepta est.
Acilius senator Graece res Romanas scribit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul Appius Claudius subjugue les Salasses, peuplade des Alpes. - En Macédoine, un autre Pseudo-Philippe est taillé en pièces avec son armée par le questeur L. Trémellius. - Les Celtibères sont défaits par le proconsul Q. Caecilius Métellus. - Le proconsul Q. Fabius emporte plusieurs villes d'assaut et fait rentrer dans l'obéissance une grande partie de la Lusitanie. - Le sénateur Acilius écrit en grec l'histoire romaine.

Ab Urbe Condita liber LIV Periocha

Q. Pompeius cos. in Hispania Termestinos subegit. Cum isdem et Numantinis pacem a populo R. infirmatam fecit.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXXVIII milia CCCCXLII.
Cum Macedonum legati questum de D. Iunio Silano praetore uenissent, quod acceptis pecuniis prouinciam spoliasset, et senatus de querellis eorum uellet cognoscere, T. Manlius Torquatus, pater Silani, petiit impetrauitque ut sibi cognitio mandaretur; et domi causa cognita filium condemnauit abdicauitque. Ac ne funeri quidem eius, cum suspendio uitam finisset, interfuit sedensque domi potestatem consultantibus ex instituto fecit.
Q. Fabius procos. rebus in Hispania prospere gestis labem imposuit pace cum Viriatho aequis condicionibus facta.
Viriathus a proditoribus, consilio Seruili Caepionis, interfectus est et ab exercitu suo multum comploratus ac nobiliter sepultus, uir duxque magnus et per XIIII annos quibus cum Romanis bellum gessit, frequentius superior.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

En Espagne le consul Q. Pompéius soumet les Termestins; il conclut, avec ceux-ci et avec les Numantins, une paix honteuse. - Les censeurs ferment le lustre: le cens donne trois cent vingt-huit mille quatre cent quarante-deux citoyens. - Les députés de la Macédoine viennent se plaindre du préteur D. Junius Silanus, qui, après avoir reçu de l'argent, avait encore exercé toutes sortes de spoliations dans la province. Le sénat voulait instruire sur ces plaintes; mais T. Manlius Torquatus, père de Silanus, demande et obtient que l'instruction lui soit confiée; et après avoir pris chez lui connaissance de l'affaire, il condamne son fils et le déshérite. Celui-ci ayant mis fin à ses jours en se pendant, le père n'assista pas même à ses funérailles; mais il se tint dans sa maison comme à son ordinaire, donnant audience à ceux qui venaient le consulter. - Le proconsul Q. Fabius déshonore ses exploits en Espagne en traitant d'égal à égal avec Viriathe. Celui-ci est assassiné par des traîtres soudoyés par Servilius Caepion; il est vivement regretté de toute son armée qui lui fait de magnifiques funérailles. Grand homme et grand général, presque toujours vainqueur pendant les quatorze années qu'il fut en guerre avec les Romains.

Ab Urbe Condita liber LV Periocha

P. Cornelio Nasica, cui cognomen Serapion fuit ab inridente Curiatio trib. pleb. impositum, et Dec. Iunio Bruto coss. dilectum habentibus in conspectu tironum res saluberrimi exempli facta est: nam C. Matienius accusatus est apud tribunos pl., quod exercitum ex Hispania deseruisset, damnatusque sub furca diu uirgis caesus est et sestertio nummo ueniit.
Tribuni pleb. quia non inpetrarent ut sibi denos quos uellent milites eximere liceret, consules in carcerem duci iusserunt.
Iunius Brutus cos. in Hispania iis qui sub Viriatho militauerant agros et oppidum dedit, quod uocatum est Valentia.
M. Popilius a Numantinis, cum quibus pacem factam inritam fieri senatus censuerat, cum exercitu fusus fugatusque est.
C. Hostilio Mancino cos. sacrificante pulli ex cauea euolauerunt; conscendenti deinde in nauem,ut in Hispaniam proficisceretur, accidit uox: "Mane, Mancine". Quae auspicia tristia fuisse euentu probatum est. Victus enim a Numantinis et castris exutus, cum spes nulla seruandi exercitus esset, pacem cum his fecit ignominiosam, quam ratam esse senatus uetuit. XXXX milia Romanorum ab IIII milibus Numantinorum uicta erant.
Decimus Iunius Lusitaniam expugnationibus urbium usque ad Oceanum perdomuit, et cum flumen Obliuionem transire nollent, raptum signifero signum ipse transtulit et sic ut transgrederentur persuasit.
Alexandri filius, rex Syriae, X annos admodum habens, a Diodoto, qui Tryphon cognominabatur, tutore suo, per fraudem occisus est corruptis medicis qui illum calculi dolore consumi ad populum mentiti, dum secant, occiderunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les consuls P. Cornelius Nasica, celui que le tribun du peuple Curiatius avait surnommé en plaisantant Sérapion, et D. Junius Brutus, procédant à la levée des troupes, font en présence des nouvelles recrues un exemple des plus salutaires: C. Matiénus, accusé devant les tribuns du peuple d'avoir déserté l'armée en Espagne, et condamné, est longtemps battu de verges sous la fourche, puis vendu à vil prix. - Les tribuns du peuple ne pouvant obtenir l'exemption du service qu'ils sollicitaient pour dix soldats, font conduire les consuls en prison. - En Espagne, le consul Junius Brutus donne à ceux qui avaient servi sous Viriathe des terres et une ville qui fut appelée Valentia. - Le sénat déclare nul le traité conclu avec les Numantins, qui défont et mettent en fuite M. Popilius. - Pendant que le consul C. Hostilius Mancinus accomplissait un sacrifice, les poulets s'échappent de leur cage. En outre, au moment où il s'embarquait pour l'Espagne, on entendit une voix qui criait: "Arrête, Mancinus"; sinistres présages, comme l'événement le prouva. Vaincu par les Numantins, chassé de son camp, sans espoir de sauver son armée, il fait avec eux une paix ignominieuse, que le sénat ne voulut pas ratifier. Trente mille Romains avaient été vaincus par quatre mille Numantins. - D. Junius Brutus emporte trente villes d'assaut, et soumet toute la Lusitanie jusqu'au couchant et à l'Océan. Ses soldats refusant de passer le fleuve Oblivio, il arrache un étendard des mains de celui qui le porte, traverse le fleuve et se fait suivre ainsi de son armée. - Le roi de Syrie, fils d'Alexandre (Balas), âgé d'environ dix ans, est mis à mort perfidement par son tuteur Diodotus, surnommé Tryphon. Celui-ci avait corrompu les médecins, qui, faisant croire au peuple que le jeune roi souffrait de la gravelle, le tuèrent en l'opérant.

Ab Urbe Condita liber LVI Periocha

Decimus Iunius Brutus in Hispania ulteriore feliciter aduersus Gallaecos pugnauit.
Dissimili euentu M. Aemilius Lepidus procos. aduersus Vaccaeos rem gessit, clademque similem Numantinae passus est.
Ad exsoluendum foederis Numantini religione populum Mancinus, cum huius rei auctor fuisset, deditus Numantinis non est receptus.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXVII milia DCCCCXXXIII.
Fuluius Flaccus cos. Vardeos in Illyrico subegit.
M. Cosconius praetor in Thracia cum Scordiscis prospere pugnauit. Cum bellum Numantinum uitio ducum non sine pudore publico duraret, delatus est ultro Scipioni Africano a senatu populoque R. consulatus ; quem cum illi capere ob legem, quae uetabat quemquam iterum consulem fieri, non liceret, sicut priori consulatu legibus solutus est.
Bellum seruile in Sicilia ortum cum opprimi a praetoribus non potuisset, C. Fuluio cos. mandatum est. Huius belli initium fuit Eunus seruus, natione Syrus, qui contracta agrestium seruorum manu et solutis ergastulis iusti exercitus numerum impleuit. Cleon quoque alter seruus ad LXX milia seruorum contraxit, et iunctis copiis aduersus exercitum Romanum bellum saepe gesserunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Dans l'Espagne ultérieure D. Junius Brutus remporte une victoire sur les Gallèques. Moins heureux dans un combat contre les Vaccéens, le proconsul M. Aemilius Lépidus renouvelle le désastre numantin. Pour délier le peuple romain de la foi due au traité conclu par Mancinus, on livre son auteur aux Numantins qui ne veulent pas le recevoir. - Clôture du lustre par les censeurs: trois cent vingt-trois mille neuf cent vingt-trois citoyens inscrits. - Le consul Fulvius Flaccus soumet les Vardéens, peuple d'Illyrie. - En Thrace, le préteur M. Cosconius défait les Scordisques. - Pour mettre un terme à cette honteuse guerre des Numantins, que faisait durer l'impéritie des généraux, le sénat et le peuple romain défèrent spontanément le consulat à Scipion l'Africain. Comme il ne pouvait le prendre sans violer la loi qui défendait de nommer le même homme deux fois consul, il est exempté des lois, comme à son premier consulat. - La guerre des esclaves, qui avait commencé en Sicile, n'ayant pu être étouffée par les préteurs, est confiée aux soins du consul C. Fulvius. Le promoteur de cette guerre était un esclave nommé Eunus, syrien de naissance, qui commença par rassembler quelques esclaves de la campagne, ouvrit les ergastules et parvint à se former une armée. Un autre esclave, nommé Cléon, rallia autour de lui jusqu'à soixante-dix mille hommes; et les deux troupes réunies commencèrent une longue guerre contre le peuple romain et ses armées.

Ab Urbe Condita liber LVII Periocha

Scipio Africanus Numantiam obsedit et corruptum licentia luxuriaque exercitum ad seuerissimam militiae disciplinam reuocauit. Omnia deliciarum instrumenta recidit, duo milia scortorum a castris eiecit, militem cotidie in opere habuit et XXX dierum frumentum ad septenos uallos ferre cogebat. Aegre propter onus incedenti dicebat: "cum gladio te uallare scieris, uallum ferre desinito"; alii scutum parum habiliter ferenti, "amplius eum scutum iusto ferre, neque id se reprehendere, quando melius scuto quam gladio uteretur ". Quem militem extra ordinem deprehendit, si Romanus esset, uitibus, si extraneus, uirgis cecidit. Iumenta omnia, ne exonerarent militem, uendidit. Saepe aduersus eruptiones hostium feliciter pugnauit. Vaccaei obsessi liberis coniugibusque trucidatis ipsi se interemerunt.
Scipio amplissima munera missa sibi ab Antiocho, rege Syriae, cum celare aliis imperatoribus regum munera mos esset, pro tribunali accepturum se esse dixit omniaque ea quaestorem referre in publicas tabulas iussit: ex his se uiris fortibus dona esse daturum. Cum undique Numantiam obsidione clusisset et obsessos fame uideret urgeri, hostes qui pabulatum exierant, uetuit occidi, quia diceret uelocius eos absumpturos frumenti quod haberent, si plures fuissent.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Scipion l'Africain assiège Numance et rétablit dans l'armée corrompue par la licence et la mollesse, la discipline militaire la plus rigoureuse. Il supprime tout instrument de luxe et de plaisir, et chasse du camp deux mille prostituées; chaque jour il tient le soldat au travail et le force à porter sept pieux et trente jours de vivres. Un soldat supportait-il ce fardeau avec humeur: "Lorsque tu sauras te faire un rempart de ton épée, lui disait-il, tu cesseras alors de porter des retranchements." Un autre maniait-il facilement un petit bouclier, il lui en faisait porter un plus grand; il ne le blâmait cependant pas de mieux se servir du bouclier que de l'épée. Quiconque était surpris hors des rangs était puni du sarment s'il était Romain, du bâton s'il était étranger. De crainte que les bêtes de somme ne diminuent le travail du soldat, il les fait toutes vendre. Les sorties de l'ennemi sont souvent repoussées avec succès. - Les Vaccéens, assiégés de toutes parts, se tuent sur les cadavres de leurs femmes et de leurs enfants. - Antiochus, roi de Syrie, envoie à Scipion de magnifiques présents. Contrairement à l'usage des autres généraux, qui recevaient en secret les présents des rois, Scipion déclare qu'il les acceptera à son tribunal, et ordonne au questeur de les porter sur les registres publics; c'est là qu'il prendra de quoi récompenser les braves. Il était parvenu à enfermer Numance de tous côtés, et il voyait les assiégés pressés par la famine; il défend alors de tuer ceux qui sortiraient pour fourrager: "Plus ils seront, disait-il, plus ils consommeront vite ce qu'il leur reste de vivres."

Ab Urbe Condita liber LVIII Periocha

Tib. Sempronius Gracchus trib. pleb. cum legem agrariam ferret aduersus uoluntatem senatus et equestris ordinis: nequis ex publico agro plus quam mille iugera possideret, in eum furorem exarsit ut M. Octauio collegae causam diuersae partis defendenti potestatem lege lata abrogaret, seque et C. Gracchum fratrem et Appium Claudium socerum triumuiros ad diuidendum agrum crearet. Promulgauit et aliam legem agrariam, qua sibi latius agrum patefaceret, ut idem triumuiri iudicarent, qua publicus ager, qua priuatus esset. Deinde cum minus agri esset quam quod diuidi posset sine offensa etiam plebis, quoniam eos ad cupiditatem amplum modum sperandi incitauerat, legem se promulgaturum ostendit ut his, qui Sempronia lege agrum accipere deberent, pecunia quae regis Attali fuisset diuideretur. Heredem autem populum Romanum reliquerat Attalus, rex Pergami, Eumenis filius.
Tot indignitatibus commotus grauiter senatus, ante omnis T. Annius consularis. Qui cum in senatu in Gracchum perorasset, raptus ab eo ad populum delatusque plebi, rursus in eum pro rostris contionatus est. Cum iterum trib. pleb. creari uellet Gracchus, auctore P. Cornelio Nasica in Capitolio ab optimatibus occisus est, ictus primum fragmentis subselli, et inter alios qui in eadem seditione occisi erant insepultus in flumen proiectus.
Res praeterea in Sicilia uario euentu aduersus fugitiuos gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Malgré l'opposition du sénat et des chevaliers, Tib. Sempronius Gracchus, tribun du peuple, propose une loi agraire qui défend de posséder plus de cinq cents arpents des terres publiques. Il se porte à de tels excès qu'il fait abroger par une loi le pouvoir de son collègue, M. Octavius, qui soutenait le parti contraire, et se nomme lui, son frère Gracchus, et Appius Claudius, son beau-père, triumvirs pour le partage des terres. Il promulgue une autre loi agraire, dont les dispositions sont encore plus larges, et qui permet aux mêmes triumvirs de décider si telle ou telle terre est du domaine public ou du domaine privé. - Puis comme il n'y avait pas assez de terres pour qu'on pût faire un partage qui satisfît même les plébéiens, dont la cupidité était excitée outre mesure, il annonce qu'il va promulguer une loi pour distribuer l'argent provenant du roi Attale à tous ceux qui, d'après la loi Sempronia, devaient recevoir des terres. Attale, fils d'Eumène, avait en effet institué le peuple romain son héritier. Ces scandales soulèvent l'indignation des sénateurs, et entre tous de T. Annius, homme consulaire, qui après avoir parlé contre Gracchus dans le sénat, entraîné par celui-ci devant le peuple et dénoncé aux plébéiens, monte à la tribune et l'accuse encore. Gracchus voulait se faire nommer tribun du peuple une seconde fois, quand les patriciens excités par P. Cornélius Nasica, brisent les bancs, l'en frappent et le mettent à mort au Capitole; son corps, privé de sépulture et confondu parmi ceux des autres victimes de cette sédition, est jeté dans le fleuve. - Vient ensuite le récit des événements divers de la guerre des esclaves en Sicile.

Ab Urbe Condita liber LIX Periocha

Numantini fame coacti ipsi se per uicem traicientes trucidauerunt, captam urbem Scipio Africanus deleuit et de ea triumphauit XIIII anno post Carthaginem deletam.
P. Rupilius cos. in Sicilia cum fugitiuis debellauit.
Aristonicus, Eumenis regis filius, Asiam occupauit, cum testamento Attali regis legata populo R. libera esse deberet. Aduersus eum P. Licinius Crassus cos., cum idem pontifex max. esset, quod numquam antea factum erat, extra Italiam profectus proelio uictus et occisus est. M. Perperna cos. uictum Aristonicum in deditionem accepit.
Q. Pompeius Q. Metellus, tunc primum uterque ex plebe facti censores, lustrum condiderunt. Censa sunt ciuium capita CCCXVIII milia DCCCXXIII praeter pupillos, pupillas et uiduas.
Q. Metellus censor censuit ut cogerentur omnes ducere uxores liberorum creandorum causa. Extat oratio eius, quam Augustus Caesar, cum de maritandis ordinibus ageret, uelut in haec tempora scriptam in senatu recitauit.
C. Atinius Labeo trib. pleb. Q. Metellum censorem, a quo in senatu legendo praeteritus erat, de Saxo deici iussit ; quod ne fieret, ceteri tribuni plebis auxilio tuerunt.
Cum Carbo trib. plebi rogationem tulisset, ut eumdem tribunum pleb., quotiens uellet, creare liceret, rogationem eius P. Africanus grauissima oratione dissuasit ; in qua dixit Ti. Gracchum iure caesum uideri. C. Gracchus contra suasit rogationem, sed Scipio tenuit.
Bella inter Antiochum, Syriae, et Phraaten, Parthorum regem, gesta nec magis quietae res Aegypti referuntur: Ptolemaeus Euergetes cognominatus, ob nimiam crudelitatem suis inuisus, incensa a populo regia clam Cypron profugit, et cum sorori eius Cleopatrae, quam filia eius uirgine per uim compressa atque in matrimonium ducta repudiauerat, regnum a populo datum esset, infensus filium quem ex illa habebat in Cypro occidit caputque eius et manus et pedes matri misit.
Seditiones a triumuiris Fuluio Flacco et C. Graccho et C. Papirio Carbone agro diuidendo creatis excitatae. Cum P. Scipio Africanus aduersaretur fortisque ac ualidus pridie domum se recepisset, mortuus in cubiculo inuentus est. Suspecta fuit, tamquam ei uenenum dedisset, Sempronia uxor hinc maxime quod soror esset Gracchorum cum quibus simultas Africano fuerat. De morte tamen eius nulla quaestio acta. Defuncto eo acrius seditiones triumuirales exarserunt.
C. Sempronius cos. aduersus Iapydas primo male rem gessit, mox uictoria cladem acceptam emendauit uirtute Decimi Iuni Bruti, eius qui Lusitaniam subegerat.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les Numantins, réduits à l'extrémité par la famine, viennent se rendre les uns après les autres et se tuer ensuite de leur propre main. Scipion l'Africain détruit la ville et en triomphe, quatorze ans après la ruine de Carthage. - Le consul P. Rupilius termine la guerre des esclaves en Sicile. - Aristonicus, fils du roi Eumène, s'empare de l'Asie Mineure, qui devait être libre, ayant été laissée en héritage au peuple romain par le testament d'Attale. - P. Licinius Crassus, consul et grand pontife (ce qui n'était jamais arrivé auparavant), sort de l'Italie pour combattre Aristonicus. Il est vaincu et tué. - Le consul M. Perperna défait Aristonicus, qui se rend à discrétion. - Le lustre est fermé par les censeurs Q. Pompéius et Q. Métellus, choisis tous deux pour la première fois parmi les plébéiens. - Le cens donne trois cent sept mille huit cent vingt-trois citoyens, outre les veuves et les pupilles. - Le censeur Q. Metellus propose de contraindre tous les citoyens à se marier pour avoir des enfants. Le discours qu'il prononça dans cette circonstance existe encore, et César Auguste, quand il s'occupait d'encourager le mariage dans les différents ordres de l'État, le lut dans le sénat parce qu'il semblait composé pour la circonstance. - Le tribun du peuple, C. Atinius Labeo, veut faire précipiter de la roche Tarpéienne le censeur Q. Métellus qui l'avait omis sur les listes du sénat; il en est empêché par l'intervention des autres tribuns. - Le tribun du peuple Carbon présente une rogation pour permettre au peuple de nommer le même tribun autant de fois qu'il voudra. Scipion l'Africain s'élève contre cette proposition dans un éloquent discours où il disait que la mort de Tib. Gracchus était méritée. - Gracchus défend la rogation, mais l'avis de Scipion prévaut. - Guerres entre Antiochus, roi de Syrie, et Phraates, roi des Parthes. - L'Égypte n'est pas dans une situation plus calme. Ptolémée Évergète, que son excessive cruauté rendait odieux aux siens, voit son palais incendié par le peuple, et s'enfuit à Chypre. Cléopâtre, sa soeur et son épouse, qu'il avait répudiée pour épouser la fille de celle-ci, vierge encore, et à laquelle il avait fait violence, est appelée au trône par le peuple. Ptolémée irrité fait mettre à mort en Chypre, le fils qu'il avait eu d'elle, et envoie à la mère la tête, les mains et les pieds de son enfant. - Troubles excités par Fulvius Flaccus, C. Gracchus et C. Papirius Carbon, triumvirs nommés pour le partage des terres. P. Scipion l'Africain, qui s'était montré leur adversaire, est trouvé mort dans son lit, quand la veille il était rentré chez lui plein de santé et de vigueur. Des soupçons d'empoisonnement se portent sur son épouse Sempronia, en raison surtout de ce qu'elle était soeur des Gracques, ennemis des Scipions. Cependant cette mort n'est l'objet d'aucune enquête. Scipion mort, les séditions triumvirales recommencent avec plus de fureur. - Le Iapydes font éprouver au consul Sempronius un revers qui est bientôt réparé par une victoire, due surtout au courage de D. Junius Brutus, le même qui avait soumis la Lusitanie.

Ab Urbe Condita liber LX Periocha

L. Aurelius cos. bellantes Sardos subegit.
M. Fuluius Flaccus primus transalpinos Liguras domuit bello, missus in auxilium Massiliensium aduersus Salluuios Gallos, qui fines Massiliensium populabantur.
L. Opimius praetor Fregellanos, qui defecerant, in deditionem accepit, Fregellas diruit.
Pestilentia in Africa ab ingenti lucustarum multitudine et deinde necatarum strage fuisse traditur.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXCIIII milia DCCXXXVI.
C. Gracchus, Tiberi frater, trib. plebis, eloquentior quam frater, perniciosas aliquot leges tulit, inter quas frumentariam, ut senis et triente frumentum plebi daretur; alteram legem agrariam quam et frater eius tulerat; tertiam, qua equestrem ordinem tunc cum senatu consentientem corrumperet, ut sescenti ex equite in curiam sublegerentur et, quia illis temporibus CCC tantum senatores erant, DC equites CCC senatoribus admiscerentur, id est ut equester ordo bis tantum uirium in senatu haberet. Et continuato in alterum annum tribunatu legibus agrariis latis effecit ut complures coloniae in Italia deducerentur et una in solo dirutae Carthaginis, quo ipse triumuir creatus coloniam deduxit.
Praeterea res a Q. Metello cos. aduersus Baleares gestas continet, quos Graeci Gymnesios appellant, quia aestatem nudi exigunt. Baleares a teli missu appellati aut a Balio, Herculis comite ibi relicto, cum Hercules ad Geryonem nauigaret.
Motus quoque Syriae referuntur, in quibus Cleopatra Demetrium uirum suum et Seleucum filium indignata quod occiso patre eius a se iniussu suo diadema sumpsisset, interemit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul L. Aurélius réduit les Sardes révoltés. - M. Fulvius Flaccus envoyé au secours des Massiliens, dont les Gaulois Salluviens ravageaient le territoire, soumet, le premier, par les armes, les Liguriens de la Gaule transalpine. Le préteur L. Opimius reçoit à discrétion les Frégellans révoltés et détruit Frégelles. - Peste en Afrique engendrée, dit-on, par des nuées de sauterelles, que l'on extermine et dont les débris restent sur le sol. - Clôture du lustre par les censeurs: trois cent quatre-vingt dix-sept mille sept cent trente-six citoyens inscrits au cens. - Le tribun du peuple, C. Gracchus, frère de Tibérius, et encore plus éloquent que lui, fait passer plusieurs lois pernicieuses; une loi frumentaire entre autres, qui accordait aux plébéiens cinq sixièmes de mesure de blé; la loi agraire que son frère avait déjà portée, et une autre loi encore pour se concilier l'ordre des chevaliers qui faisait alors cause commune avec le sénat. Cette loi portait que six cents chevaliers seraient choisis pour le sénat, et, comme il n'y avait à cette époque que trois cents sénateurs, qu'à ces trois cents sénateurs seraient adjoints les six cents chevaliers; c'était donner aux chevaliers les deux tiers des voix dans le sénat. Continué dans le tribunat pour l'année suivante, il fit passer plusieurs lois agraires qui fondaient de nombreuses colonies en Italie, et une sur le sol où avait existé Carthage. Il conduisit lui-même cette dernière colonie, en qualité de triumvir. - Récit de l'expédition de Q. Métellus contre les habitants des îles Baléares. Ces îles sont appelées, par les Grecs, Gymnésies, parce que les habitants y passent l'été sans vêtements; le nom de Baléares vient de l'action de lancer des traits, ou de Balius, compagnon d'Hercule, que le héros abandonna dans ces parages, lorsqu'il mit à la voile pour aller trouver Géryon. - Récit des troubles de la Syrie. - Cléopâtre, indignée de ce que Démétrius, son mari, après avoir tué son père, avait pris le diadème sans son ordre, le fait mettre à mort avec son fils Séleucus.

LXI >>> LXX

Ab Urbe Condita liber LXI Periocha

C. Sextius procos. uicta Salluuiorum gente coloniam Aquas Sextias condidit, ob aquarum copiam e caldis frigidisque fontibus atque a nomine suo ita appellatas.
Cn. Domitius procos. aduersus Allobrogas ad oppidum Vindalium feliciter pugnauit. Quibus bellum inferendi causa fuit quod Toutomotulum, Salluuiorum regem, fugientem recepissent et omni ope iuuissent, quodque Aeduorum agros, sociorum populi R., uastassent.
C. Gracchus seditioso tribunatu acto cum Auentinum quoque armata multitudine occupasset, a L. Opimio cos. ex S. C. uocato ad arma populo pulsus et occisus est, et cum eo Fuluius Flaccus consularis, socius eiusdem furoris.
Q. Fabius Maximus cos., Pauli nepos, aduersus Allobrogas et Bituitum, Aruernorum regem, feliciter pugnauit. Ex Bituiti exercitu occisa milia CXX; ipse cum ad satisfaciendum senatui Romam profectus esset, Albam cusdodiendus datus est, quia contra pacem uidebatur, ut in Galliam remitteretur. Decretum quoque est, ut Congonnetiacus, filius eius, conprehensus Romam mitteretur. Allobroges in deditionem recepti.
L. Opimius accusatus apud populum a. Q. Decio trib. pl., quod indemnatos ciues in carcerem coniecisset, absolutus est.



LXI >>> LXX

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le proconsul C. Sextius, vainqueur des Salluviens, fonde la colonie d'Aquae Sextiae, ainsi appelée du nom de son fondateur et de l'abondance de ses sources d'eaux chaudes et froides. - Le proconsul Cn. Domitius remporte, près de Vindalium, une victoire sur les Allobroges, qui s'étaient attiré cette guerre pour avoir reçu dans sa fuite. et aidé de tous leurs moyens, Teutomatius, roi des Salluviens, et pour avoir ravagé le territoire des Éduens, alliés du peuple romain. - À l'expiration de son séditieux tribunat, C. Gracchus occupe aussi l'Aventin avec une multitude en armes. Le consul L. Opimius, à la tête du peuple appelé aux armes par un sénatus-consulte, l'en chasse et le tue ainsi que Fulvius Flaccus, homme consulaire, et complice de ses fureurs. - Le consul Q. Fabius Maximus, petit-fils de Paul Émile, remporte une victoire sur les Allobroges et sur Bituitus, roi des Arvernes. Cent vingt mille hommes de l'armée de Bituitus furent taillés en pièces. Lui-même, étant parti pour Rome afin de satisfaire aux ordres du sénat, fut retenu et mis en surveillance à Albe, parce que son retour en Gaule paraissait dangereux. On ordonne aussi par un décret de saisir son fils Congennetiacus, et de l'envoyer à Rome. - Les Allobroges sont reçus à discrétion. - L. Opimius, accusé devant le peuple par le tribun Q. Décius, d'avoir jeté des citoyens en prison sans condamnation, est absous.

Ab Urbe Condita liber LXII Periocha

Q. Marcius cos. Stynos, gentem Alpinam, expugnauit.
Micipsa, Numidiae rex, mortuus regnum tribus filiis reliquit: Atherbali, Hiempsali, Iugurthae, fratris filio, quem adoptauerat.
L. Caecilius Metellus Dalmatas subegit.
Iugurtha Hiempsalem fratrem petiit bello. Qui uictus occiditur; Atherbalem regno expulit; is a senatu restitutus est.
L. Caecilius Metellus Cn. Domitius Ahenobarbus censores duos et XXX senatu mouerunt.
Praeterea motus Syriae regumque continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul Q. Marcius subjugue les Stynes, peuplade des Alpes. - Micipsa, roi des Numides, meurt et laisse son royaume à ses trois fils, Adherbal, Hiempsal et Jugurtha, fils de son frère et qu'il avait adopté. - L. Caecilius Métellus soumet les Dalmates. - Jugurtha attaque son frère Hiempsal, le défait et le tue; il chasse de son royaume Adherbal, que le sénat y rétablit. - Les censeurs L. Caecilius Métellus et Cn. Domitius Ahenobarbus excluent du sénat trente-deux sénateurs. - Guerres intestines entre les rois de Syrie.

Ab Urbe Condita liber LXIII Periocha

C. Porcius cos. in Thracia male aduersus Scordiscos pugnauit.
Lustrum a censoribus conditum est. Censa sunt ciuium capita CCCXCIIII milia CCCXXXVI.
Aemilia, Licinia, Marcia, uirgines Vestales, incesti damnatae sunt, idque incestum quem ad modum et commissum et deprehensum et uindicatum sit re fertur.
Cimbri, gens uaga populabundi in Illyricum uenerunt. Ab his Papirius Carbo cos. cum exercitu fusus est.
Liuius Drusus cos. aduersus Scordiscos, gentem a Gallis oriundam, in Thracia feliciter pugnauit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

En Thrace, mauvais succès du consul Porcius Caton contre les Scordisques. - Clôture du lustre par les censeurs: trois cent quatre-vingt-quatorze mille trois cent trente-six citoyens inscrits au cens. - Les vestales Aemilia Licinia et Marcia sont condamnées pour inceste. Toutes les circonstances de ce crime, sa découverte, sa punition, sont racontées dans ce livre. - Les Cimbres, nation vagabonde, portent la dévastation en Illyrie, et mettent en fuite le consul Papirius Carbon avec son armée. - En Thrace, le consul Livius Drusus remporte une victoire sur les Scordisques, peuple originaire de la Gaule.

Ab Urbe Condita liber LXIV Periocha

Atherbal bello petitus ab Iugurtha et in oppido Cirtha obsessus contra denuntiationem senatus ab eo occisus est, et ob hoc bellum Iugurthae indictum, idque Calpurnius Bestia cos. gerere iussus pacem cum Iugurtha iniussu populi et senatus fecit.
Iugurtha fide publica euocatus ad indicandos auctores consiliorum suorum, quod multos pecunia in senatu corrupisse dicebatur, Romam uenit et propter caedem admissam in regulum quemdam nomine Massiuam, qui regnum eius populo R. inuisi adfectabat, Romae interfectum cum periclitaretur causam capitis dicere, clam profugit et cedens urbe fertur dixisse : "O urbem uenalem et cito perituram, si emptorem inuenerit."
A. Postumius legatus infeliciter proelio aduersus Iugurtham gesto pacem quoque adiecit ignominiosam, quam non esse seruandam senatus censuit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Jugurtha poursuit de ses armes Adherbal, l'assiège dans Cirta, et le fait mettre à mort malgré les ordres à lui intimés par le sénat. En conséquence la guerre est déclarée à Jugurtha; le consul Calpurnius Bestia, chargé de la diriger, fait la paix avec le Numide, sans l'ordre du sénat et du peuple. Jugurtha, sommé, au nom de la foi publique, de faire connaître ceux dont il a suivi les conseils, et accusé en outre d'avoir corrompu, par ses largesses plusieurs membres du sénat, vient à Rome, où il fait tuer un petit roi nommé Massiva, parce qu'il profitait des mauvaises dispositions du peuple romain à son égard pour chercher à le déposséder de son royaume. Comme ce meurtre le met en péril et qu'il se voit l'objet d'une accusation capitale, il s'enfuit secrètement et sort de Rome en s'écriant, dit-on: "O ville vénale, qui périrait bientôt si elle trouvait un acheteur!" - Le lieutenant A. Postumius, battu dans un combat contre Jugurtha, ajoute encore à ce revers la honte d'une paix ignominieuse que le sénat refuse de ratifier.

Ab Urbe Condita liber LXV Periocha

Q. Caecilius Metellus cos. duobus proeliis Iugurtham fudit totamque Numidiam uastauit.
M. Iunius Silanus cos. aduersus Cimbros infeliciter pugnauit. Legatis Cimbrorum sedem et agros in quibus consisterent postulantibus senatus negauit.
M. Minucius procos. aduersus Thracas prospere pugnauit.
L. Cassius cos. a Tigurinis Gallis, pago Heluetiorum, qui a ciuitate secesserant, in finibus Nitiobrogum cum exercitu caesus est.
Milites, qui ex ea caede superauerant, obsidibus datis et dimidia rerum omnium parte, ut incolumes dimitterentur, cum hostibus pacti sunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul Q. Caecilius Métellus défait Jugurtha dans deux combats et ravage toute la Numidie. - M. Junius Silanus, consul, est vaincu dans un combat contre les Cimbres. Leurs députés viennent demander une demeure et des terres où ils puissent s'établir; le sénat refuse. - Le proconsul M. Minucius remporte une victoire sur les Thraces. - Le consul L. Cassius est taillé en pièces avec son armée, sur les frontières des Allobroges par les Gaulois Tigurins, peuplade helvétique qui s'était séparée du reste de la nation. Les soldats qui avaient échappé à ce désastre entrent en composition avec les ennemis, et obtiennent la vie sauve en livrant des otages et la moitié de tout ce qu'ils possèdent.

Ab Urbe Condita liber LXVI Periocha

Iugurtha pulsus a C. Mario Numidia cum auxilio Bocchi, Maurorum regis, adiutus esset, caesis proelio Bocchi quoque copiis, nolente Boccho bellum infeliciter susceptum diutius sustinere uinctus ab eo et Mario traditus est; in qua re praecipua opera L. Corneli Syllae, quaestoris C. Mari, fuit.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Jugurtha, chassé de la Numidie, par C. Marius, est secouru par Bocchus, roi des Maures. Les troupes de ce dernier sont taillées en pièces à leur tour. Alors renonçant à continuer une guerre commencée sous de si malheureux auspices. Bocchus fait charger de chaînes Jugurtha, et le livre à Marius. C'est surtout à l'habileté de L. Cornelius Sylla, questeur de Marius, que l'on doit ce résultat.

Ab Urbe Condita liber LXVII Periocha

M. Aurelius Scaurus, legatus consulis, a Cimbris fuso exercitu captus est, et cum in consilium ab his aduocatus deterreret eos ne Alpes transirent Italiam petituri, eo quod diceret Romanos uinci non posse, a Boiorige, feroci iuuene, occisus est. Ab isdem hostibus Cn. Manlius cos. et Q. Seruilius Caepio procos. uicti proelio castris quoque binis exuti sunt, militum milia LXXX occisa, calonum et lixarum XL (secundum Antiatem) apud Arausionem. Caepionis, cuius temeritate clades accepta erat, damnati bona publicata sunt, primi post regem Tarquinium imperiumque ei abrogatum. In triumpho C. Mari ductus ante currum eius Iugurtha cum duobus filiis et in carcere necatus est.
Marius triumphali ueste in senatum uenit, quod nemo ante eum fecerat, eique propter metum Cimbrici belli continuatus per complures annos est consulatus. Secundo et tertio absens consul creatus quartum consulatum dissimulanter captans consecutus est.
Cn. Domitius pont. max. populi suffragio creatus est.
Cimbri uastatis omnibus quae inter Rhodanum et Pyrenaeum sunt, per saltum in Hispaniam transgressi ibique multa loca populati a Celtiberis fugati sunt, reuersique in Galliam in Veliocassis se Teutonis coniunxerunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

M. Aurélius Scaurus, lieutenant du consul, est défait par les Cimbres et tombe lui-même en leur pouvoir. Appelé par eux en conseil, il s'efforce de les faire renoncer au projet de passer les Alpes et de pénétrer en Italie, en leur disant que les Romains ne peuvent être vaincus. Il est tué par le roi Boiorix, jeune homme rempli d'orgueil et d'arrogance. - Le consul Cn. Manlius et le proconsul Q. Servilius Caepion sont vaincus, près d'Orange, par les mêmes ennemis, qui se rendent maîtres de leurs deux camps. Quatre- vingt mille soldats et quarante mille valets d'armée périssent dans cette défaite. Caepion est condamné pour l'avoir causée par sa témérité; l'on prononce contre lui, pour la première fois depuis le roi Tarquin, la peine de la confiscation des biens; il est déposé du commandement. - Triomphe de Marius. - Jugurtha est conduit, avec ses deux fils, devant le char du triomphateur. Il est ensuite tué dans sa prison. - Marius entre au sénat avec la robe triomphale, ce que personne n'avait fait avant lui. - Les craintes inspirées par la guerre cimbrique lui font continuer, pendant plusieurs années, le consulat. Il est élu une seconde et une troisième fois, malgré son absence. Il brigue en secret un quatrième consulat, et l'obtient. - Cn. Domitius est nommé souverain pontife, par les suffrages du peuple. - Les Cimbres dévastent tous les pays situés entre le Rhône et les Pyrénées; ils pénètrent en Espagne par un défilé, et y exercent de grands ravages. Défaits par les Celtibères, ils rentrent dans la Gaule et s'y joignent à un autre peuple belliqueux, les Teutons.

Ab Urbe Condita liber LXVIII Periocha

M. Antonius praetor in Ciliciam maritimos praedones--id est piratas--persecutus est.
C. Marius cos. summa ui oppugnata a Teutonis et Ambronibus castra defendit.
Duobus deinde proeliis circa Aquas Sextias eosdem hostes deleuit, in quibus caesa traduntur hostium CC milia, capta XC.
Marius absens quinto cos. creatus est. Triumphum oblatum, donec et Cimbros uinceret, distulit.
Cimbri cum repulso ab Alpibus fugatoque Q. Catulo procos., qui fauces Alpium obsidebat, (ad flumen Athesim cohortem quae castellum editum insederat, reliquerat, quae tamen uirtute sua explicata fugientem procos. exercitumque consecuta est) in Italiam traiecissent, iunctis eiusdem Catuli et C. Mari exercitibus, proelio uicti sunt ; in quo caesa traduntur hostium milia CXL, capta LX.
Marius totius ciuitatis consensu exceptus pro duobus triumphis qui offerebantur, uno contentus fuit. Primores ciuitatis, qui ei aliquamdiu ut nouo homini ad tantos honores euecto inuiderant, conserua tam ab eo rem p. fatebantur.
Publicius Marcellus matre occisa primus in culleo insutus in mare praecipitatus est.
Ancilia cum strepitu mota esse, antequam Cimbricum bellum consummaretur, refertur.
Bella praeterea inter Syriae reges gesta continet.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le préteur M. Antonius poursuit les pirates jusqu'en Cilicie. - Le consul C. Marius se défend dans son camp assiégé avec vigueur par les Teutons et les Ambrons. Il gagne ensuite sur eux deux grandes batailles aux environs d'Aquae Sextiae; deux cent mille ennemis sont tués; quatre-vingt-dix mille sont faits prisonniers. - Marius, malgré son absence, est créé consul pour la cinquième fois. On lui offre le triomphe; il le refuse jusqu'à ce qu'il ait vaincu les Cimbres. - Q. Catulus, proconsul, qui gardait les défilés des Alpes, est battu par les Cimbres; il se retire sur l'Adige et s'y retranche dans un château fort. Les Cimbres le forcent encore d'abandonner cette position. Après s'être ainsi ouvert un passage par leur valeur, ils pénètrent en Italie en poursuivant le proconsul et son armée. Mais Catulus et C. Marius parviennent à opérer leur jonction. Ils livrent la bataille et la gagnent. Cent quarante mille ennemis restent, dit-on, sur le champ de bataille; soixante mille sont faits prisonniers. Marius est reçu aux applaudissements de toute la ville; on lui offre deux triomphes; il se contente d'un seul. Les nobles, qui d'abord n'avaient pu voir, sans jalousie, un homme nouveau élevé à de si grands honneurs, avouent eux-mêmes qu'il a sauvé la république. - Publicius Malleolus, meurtrier de sa mère, est cousu dans un sac et jeté à la mer. C'est le premier exemple de ce genre de supplice. - Les anciles s'agitèrent, dit-on, avec bruit, avant la fin de la guerre cimbrique. - Ce livre contient en outre le récit des guerres qui eurent lieu entre les rois de Syrie.

Ab Urbe Condita liber LXIX Periocha

L. Apuleius Saturninus, adiuuante C. Mario et per milites occiso A. Nunnio competitore tribunus plebis per uim creatus, non minus uiolenter tribunatum, quam petierat, gessit et cum legem agrariam per uim tulisset, diem dixit. Qui cum a bonis ciuibus defenderetur, ne causa certaminum esset, in exilium uoluntarium, Rhodum profectus est, ibique audiendo et legendo magnos uiros auocabatur.
Profecto C. Marius, seditionis auctor, cui sextum consulatum pecunia per tribus sparsa emerat, aqua et igni interdixit.
Idem Apuleius Saturninus trib. pleb. C. Memmium, candidatum consulatus, quoniam aduersarium eum actionibus suis timebat, occidit. Quibus rebus concitato senatu, in cuius causam et C. Marius, homo uarii mutabilis ingenii consiliique semper secundum fortunam, transierat, oppressus armis cum Glaucia praetore et aliis eiusdem furoris sociis bello quodam interfectus est.
Q. Caecilius Metellus ab exilio ingenti totius ciuitatis fauore reductus est.
M'. Aquilius procos. in Sicilia bellum seruile excitatum confecit.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

L. Apuléius Saturninus, appuyé du crédit de C. Marius, fait tuer par des soldats A. Nunnius, son compétiteur, et se fait ainsi élire tribun du peuple. Il exerce le tribunat, comme il l'avait obtenu, par la violence. Après avoir fait passer, par les mêmes moyens, une loi agraire, il fait assigner Metellus Numidicus, qui refusait de jurer obéissance à cette loi. Celui-ci, voyant tous les bons citoyens disposés à le défendre, se rend volontairement en exil, pour ne pas être la cause d'une guerre civile. Il se retire à Rhodes, et s'y console par l'étude et par la conversation des grands hommes. Après son départ, C. Marius, l'auteur de la sédition et qui avait acheté un sixième consulat, en répandant de l'argent dans les tribus, lui fait interdire l'eau et le feu. - Le même Apuléius Saturninus, tribun du peuple, tue C. Memmius, candidat au consulat, dont il craignait surtout l'opposition à ses projets contre les patriciens. Ces violences soulèvent enfin le sénat; C. Marius, homme d'un caractère variable et changeant au gré des événements, embrasse lui-même la cause de cet ordre, lorsqu'il voit qu'il lui est impossible de sauver Saturninus; on s'arme contre celui-ci; il est vaincu et périt à la suite d'une sorte de guerre civile, avec le préteur Glaucia et les autres complices de ses fureurs. - Q. Caecilius Metellus revient d'exil; son retour excite, dans toute la ville, les plus grandes démonstrations de joie. - Le proconsul Manius Aquillius termine en Sicile une guerre des esclaves.

Ab Urbe Condita liber LXX Periocha

Cum M'. Aquilius de pecuniis repetundis causam diceret, ipse iudices rogare noluit ; M. Antonius, qui pro eo perorabat, tunicam a pectore eius discidit, ut honestas cicatrices ostenderet. Indubitate absolutus est. Cicero eius rei solus auctor.
T. Didius procos. aduersus Celtiberos feliciter pugnauit.
Ptolemaeus, Cyrenarum rex, cui cognomen Apionis fuit, mortuus heredem populum R. reliquit et eius regni ciuitates senatus liberas esse iussit. Ariobarzanes in regnum Cappadociae a L. Cornelio Sylla reductus est. Parthorum legati a rege Arsace missi uenerunt ad Syllam ut amicitiam populi R. peterent.
P. Rutilius, uir summae innocentiae, quoniam legatus C. Muci procos. a publicanorum iniuriis Asiam defenderat, inuisus equestri ordini penes quem iudicia erant, repetundarum damnatus in exilium missus est.
C. Sentius praetor aduersus Thracas infeliciter pugnauit.
Senatus, cum impotentiam equestris ordinis in iudiciis exercendis ferre nollet, omni ui eniti coepit ut ad se iudicia transferret, sustinente causam eius M. Liuio Druso trib. pleb., qui ut uires sibi adquireret, perniciosa spe largitionum plebem concitauit.
Praeterea motus Syriae regnumque continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Manius Aquillius, accusé de concussion, refuse de prier lui- même ses juges. M. Antonius, chargé de le défendre, déchire la tunique de son client pour montrer les honorables cicatrices dont sa poitrine est couverte. Cette vue le fait absoudre sans hésitation. Ce fait ne s'appuie que sur le témoignage de Cicéron. - Le proconsul T. Didius obtient quelques avantages contre les Celtibères. - Ptolémée, surnommé Apion, roi de Cyrène, nomme, en mourant, le peuple romain son héritier: le sénat donne la liberté aux villes qui avaient fait partie de son royaume. - Ariobarzane est rétabli, par L. Cornélius Sylla, sur le trône de Cappadoce. - Des députés parthes, envoyés par Arsace, leur roi, viennent trouver Sylla pour demander l'amitié du peuple romain. - P. Rutitius, s'étant attiré la haine de l'ordre équestre, en qui résidait le pouvoir judiciaire, parce qu'il s'était opposé, en Asie, aux injustices des publicains lorsqu'il était lieutenant du proconsul Q. Mucius, est condamné comme coupable de concussion, malgré son extrême probité, et envoyé en exil. - Le préteur C. Sentius n'est pas heureux dans son expédition contre les Thraces. Le sénat, fatigué des excès auxquels se livraient les chevaliers dans l'exercice du pouvoir judiciaire, commence à faire tous ses efforts pour que ce pouvoir lui soit transféré. M. Livius Drusus, tribun du peuple, appuie les desseins du sénat. Il emploie, pour augmenter sa puissance, un moyen dangereux, en excitant le peuple par l'espoir des largesses. - Il est en outre parlé, dans ce livre, des guerres des rois de Syrie.

LXXI >>> LXXX

Ab Urbe Condita liber LXXI Periocha

M. Liuius Drusus trib. pleb., quo maioribus uiribus senatus causam susceptam tueretur, socios et Italicos populos spe ciuitatis Romanae sollicitauit, iisque adiuuantibus per uim legibus agrariis frumentariisque latis iudiciariam quoque pertulit ut aequa parte iudicia penes senatum et equestrem ordinem essent. Cum deinde promissa sociis ciuitas praestari non posset, irati Italici defectionem agitare coeperunt. Eorum coetus coniurationesque et orationes in consiliis principum referuntur. Propter quae Liuius Drusus inuisus etiam senatui factus uelut socialis belli auctor, incertum a quo domi occisus est.


LXXI >>> LXXX

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le tribun du peuple, M. Livius Drusus, afin de se procurer de plus grandes forces pour défendre la cause du sénat, dont il était chargé, gagne, par l'espoir du droit de cité, les alliés et les peuples de l'Italie. Avec leur secours il fait passer, par la violence, des lois pour les distributions de terres et de blé. Il en fait voter ensuite une autre sur l'administration de la justice. En vertu de cette loi le pouvoir judiciaire doit appartenir, par égales portions, au sénat et à l'ordre équestre. - Drusus ne peut remplir la promesse qu'il a faite aux Italiens, de leur faire obtenir le droit de cité; ceux-ci, irrités, méditent une défection. - Réunions tenues par les Italiens; ligue formée par ces peuples; discours tenus dans les assemblées des chefs. - Tous ces événements rendent Drusus odieux, même au sénat, qui le regarde comme la cause de la guerre sociale. Il est tué dans sa maison, on ne sait par qui.

Ab Urbe Condita liber LXXII Periocha

Italici populi defecerunt: Picentes, Vestini, Marsi, Paeligni, Marrucini, Samnites, Lucani. Initio belli a Picentibus moto Q. Seruilius procos. in oppido Asculo cum omnibus ciuibus R. qui in eo oppido erant occisus est. Saga populus sumpsit.
Seruius Galba a Lucanis comprehensus unius feminae opera, ad quam deuertebatur, e captiuitate receptus est. Aesernia et Alba coloniae ab Italicis obsessae sunt. Auxilia deinde Latini nominis et exterarum gentium missa populo R. et expeditiones inuicem expugnationesque urbium referuntur.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Défection des peuples d'Italie; les Picentins commencent la guerre; ils sont imités par les Vestins, les Marses, les Péligniens, les Marrucins, les Samnites et les Lucaniens. - Le proconsul Q. Servilius est massacré à Asculum, avec tous les citoyens romains qui se trouvent dans cette place. Le peuple prend le sagum. - Ser. Galba tombe au pouvoir des Lucaniens; il doit sa liberté au dévouement d'une femme chez laquelle il est logé. - Les colonies d'Albe et d'Aesernia sont assiégées par les Italiens. - Secours envoyés au peuple romain par les alliés de nom latin et les peuples étrangers. - Opérations militaires des deux partis; villes emportées par l'un et par l'autre.

Ab Urbe Condita liber LXXIII Periocha

L. Iulius Caesar cos. male aduersus Samnites pugnauit. Nola colonia in potestatem Samnitium uenit cum L. Postumio praetore qui ab his interfectus est.
Complures populi ad hostes defecerunt. Cum P. Rutilius cos. parum prospere aduersus Marsos pugnasset et in eo proelio cecidisset, C. Marius, legatus eius, meliore euentu cum hostibus acie conflixit.
Seruius Sulpicius Paelignos proelio fudit.
Q. Caepio, legatus Rutili, cum obsessus prospere in hostes inrupisset, et ob eum successum aequatum ei cum C. Mario esset imperium, temerarius factus et circumuentus insidiis fuso exercitu cecidit.
L. Iulius Caesar cos. feliciter aduersus Samnites pugnauit. Ob eam uictoriam Romae saga posita sunt.
Et ut uaria belli fortuna esset, Aeserna colonia cum M. Marcello in potestatem Samnitium uenit, sed et C. Marius proelio Marsos fudit, Hierio Asinio, praetore Marrucinorum, occiso.
C. Caelius in Gallia transalpina Salluuios rebellantes uicit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul L. Julius César engage, contre les Samnites, un combat dont l'issue n'est pas heureuse. - La colonie de Nola tombe au pouvoir des Samnites, avec le préteur L. Postumius,qui est massacré par eux. Des peuples nombreux se joignent aux ennemis. - Le consul P. Rutilius est battu par les Marses, il périt lui-même dans le combat; mais dans une seconde bataille, son lieutenant, C. Marius, répare cet échec. - Ser. Sulpicius défait les Péligniens. - Q. Caepion, lieutenant de Rutilius, assiégé par l'ennemi, fait une sortie qui lui réussit. Il obtient par ce succès un pouvoir égal à celui de C. Marius; mais, devenu téméraire, il tombe dans un piège qui lui est tendu; son armée est défaite et il périt. - Le consul L. Julius César gagne une bataille contre les Samnites. À cause de cette victoire le peuple dépose le sagum; mais, comme si la fortune eût voulu que les succès, dans cette guerre, fussent partagés, la colonie d'Aesernia tombe, avec M. Marcellus, au pouvoir des Samnites. - Les Marses sont défaits par C. Marius et Hierius Asinius, préteur des Marrucins, périt dans la mêlée. - Dans la Gaule transalpine, les Salluviens révoltés sont vaincus par C. Caecilius.

Ab Urbe Condita liber LXXIV Periocha

Cn. Pompeius Picentes proelio fudit et Asculum obsedit. Propter quam uictoriam Romae praetextae et alia magistratuum insignia sumpta sunt. C. Marius cum Marsis dubio euentu pugnauit. Libertini tunc primum militare coeperunt.
A. Plotius legatus Vmbros, L. Porcius praetor Etruscos, cum uterque populus defecisset, proelio uicerunt.
Nicomedes in Bithyniae, Ariobarzanes in Cappadociae regnum reducti sunt.
Cn. Pompeius cos. Marsos acie uicit. Cum aere alieno pressa esset ciuitas, A. Sempronius Asellio praetor, quoniam secundum debitores ius dicebat, ab his qui faenerabant in foro occisus est.
Praeterea incursiones Thracum in Macedoniam populationesque continet.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Cn. Pompée défait les Picentins et les tient assiégés. À cause de cette victoire on prend à Rome la prétexte et les autres insignes des magistratures. - C. Marius livre aux Marses un combat dont le succès est douteux. - Premier exemple de l'enrôlement des affranchis. - Le lieutenant A. Plotius défait les Ombriens, et le préteur L. Porcius, les Marses: ces deux peuples s'étaient révoltés. - Nicomède, roi de Bithynie, et Ariobarzane, roi de Cappadoce, sont rétablis sur leurs trônes. - Les Marses sont vaincus en bataille rangée par le consul Cn. Pompée. - La ville étant accablée par les dettes, le préteur A. Sempronius Asellio, qui rendait des jugements favorables aux débiteurs, est tué dans le forum par les usuriers. - Ce livre contient en outre le récit des incursions et des ravages des Thraces dans la Macédoine.

Ab Urbe Condita liber LXXV Periocha

A. Postumius Albinus legatus cum classi praeesset, infamis crimine perduellionis, ab exercitu suo interfectus est.
L. Cornelius Sylla legatus Samnites proelio uicit et bina castra eorum expugnauit.
Cn. Pompeius Vestinos in deditionem accepit.
L. Porcius cos. rebus prospere gestis fusisque aliquotiens Marsis, dum castra eorum expugnat, cecidit. Ea res hostibus uictoriam eius proelii dedit.
Cosconius et Lucanus Samnites acie uicerunt, Marium Egnatium, nobilissimum hostium ducem, occiderunt, compluraque oppida in deditionem acceperunt.
L. Sylla Hirpinos domuit, Samnites pluribus proeliis fudit, aliquot populos recepit, quantisque raro quisquam alius ante consulatum rebus gestis ad petitionem consulatus Romam est profectus.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le lieutenant A. Postumius Albinus, commandant de la flotte, accusé de trahison par la voix publique, est tué par son armée. - Le lieutenant Lucius Cornelius Sylla gagne une bataille sur les Samnites, et leur prend deux camps. - Cn. Pompée reçoit la soumission des Vestins. - Succès du consul L. Porcius; il défait les Marses dans plusieurs rencontres, et périt au moment où il se rend maître de leur camp. Sa mort donne la victoire à l'ennemi, dans cette affaire. - Les Samnites sont vaincus en bataille rangée par Cosconius et Lucanus; mort de Marius Egnatius, le plus célèbre de leurs généraux; un grand nombre de leurs villes se rendent. - L. Sylla parvient à dompter les Hirpins; il est plusieurs fois vainqueur des Samnites, et reçoit la soumission de plusieurs peuples. Après s'être illustré par des exploits que précédemment peu de généraux avaient égalés avant leur consulat, il se rend à Rome pour solliciter cette charge.

Ab Urbe Condita liber LXXVI Periocha

A. Gabinius legatus rebus aduersus Lucanos prospere gestis et plurimis oppidis expugnatis in obsidione hostium castrorum cecidit.
Sulpicius legatus Marrucinos cecidit totamque eam regionem recepit. Cn. Pompeius procos. Vestinos et Paelignos in deditionem accepit. Marsi quoque a L. Cinna et Caecilio Pio legatis aliquot proeliis fracti petere pacem coeperunt.
Asculum a Cn. Pompeio captum est.
Caesis et a Mamerco Aemilio legato Italicis Silo Poppaedius, dum Marsorum, auctor eius rei, in proelio cecidit.
Ariobarzanes Cappadociae, Nicomedes Bithyniae regno a Mithridate, Ponti rege, pulsi sunt.
Praeterea incursiones Thracum in Macedoniam populationesque continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le lieutenant A. Gabinius obtient des succès contre les Lucaniens; il leur prend un grand nombre de villes, et périt en assiégeant leur camp. - Le lieutenant Sulpicius taille en pièces les Marrucins, et reprend tout ce pays. - Le proconsul Cn. Pompée reçoit la soumission des Vestins et des Péligniens. - Les Marses sont également battus, dans plusieurs rencontres, par les lieutenants L. Muréna et Caecilius Pinna: ils demandent la paix. - Prise d'Asculum par Cn. Pompée. - Les Italiens sont taillés en pièces par le lieutenant Mamercus Aemilius; Silo Poppaedius, général des Marses, instigateur de cette guerre, périt dans le combat. - Ariobarzane, roi de Cappadoce, et Nicomède, roi de Bithynie, sont chassés de leurs états par Mithridate, roi de Pont. - Incursions et ravages des Thraces dans la Macédoine.

Ab Urbe Condita liber LXXVII Periocha

Cum P. Sulpicius trib. pleb. auctore C. Mario perniciosas leges promulgasset, ut exsules reuocarentur et noui ciues libertinique in tribus distribuerentur et ut C. Marius aduersus Mithridaten, Ponti regem, dum crearetur, et aduersantibus consulibus Q. Pompeio et L. Syllae uim intulisset, occiso Q. Pompeio, Q. Pompei cos. filio, genero Syllae, L. Sylla cos. cum exercitu in urbem uenit et aduersus factionem Sulpici et Mari in ipsa urbe pugnauit eamque expulit. Ex qua XII a senatu hostes, inter quos C. Marius pater et filius, iudicati sunt.
P. Sulpicius cum in quadam uilla lateret, indicio serui sui retractus et occisus est. Seruus ut praemium promissum indici haberet, manumissus et ob scelus proditi domini de Saxo deiectus est.
C. Marius filius in Africam traiecit. C. Marius pater cum in paludibus Minturnensium lateret, extractus est ab oppidanis, et cum missus ad occidendum eum seruus natione Gallus maiestate tanti uiri perterritus recessisset, impositus publice naui delatus est in Africam.
L. Sylla ciuitatis statum ordinauit, exinde colonias deduxit.
Q. Pompeius cos. ad accipiendum a Cn. Pompeio procos. exercitum profectus consilio eius occisus est.
Mithridates, Ponti rex, Bithynia et Cappadocia occupatis et pulso Aquilio legato Phrygiam, prouinciam populi R., cum ingenti exercitu intrauit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le tribun du peuple, P. Sulpicius, fait passer, à l'instigation de C. Marius, plusieurs lois pernicieuses, portant le rappel des exilés, l'inscription dans les tribus de nouveaux citoyens et des affranchis, et la nomination de C. Marius au commandement de la guerre contre Mithridate. Dans son opposition contre les consuls Q. Pompée et L. Sylla, il exerce des violences et fait tuer Q. Pompée, fils du consul et gendre de Sylla. - Le consul L. Sylla vient à Rome avec son armée; il livre, dans l'intérieur même de la ville, un combat à la faction de Sulpicius et de Marius, et parvient à l'expulser. - Douze hommes de cette faction, entre autres C. Marius et son fils, sont déclarés ennemis publics par le sénat. - P. Sulpicius, qui se tenait caché dans une villa, est dénoncé par un de ses esclaves et mis à mort. On affranchit l'esclave pour tenir la promesse faite au dénonciateur; mais on le précipite du haut de la roche Tarpéienne, pour avoir trahi son maître. - C. Marius, le fils, passe en Afrique. - C. Marius, le père, se cache dans les marais de Minturne; il en est tiré par les habitants de cette ville; un esclave, Gaulois de nation, envoyé pour le tuer, recule frappé de la majesté d'un si grand homme. - C. Marius est embarqué aux frais de la ville et conduit en Afrique. - L. Sylla rétablit l'ordre dans l'état, puis il fonde des colonies. - Le consul Q. Pompée va prendre le commandement de l'armée du proconsul Cn. Pompée. Il est tué à l'instigation de celui-ci. - Mithridate, roi du Pont, s'empare de la Cappadoce et de la Bithynie. Il pénètre, avec une nombreuse armée, dans la province romaine de Phrygie, et en chasse le lieutenant Aquilius.

Ab Urbe Condita liber LXXVIII Periocha

Mithridates Asiam occupauit, Q. Oppium procos., item Aquilium legatum in uincula coniecit, iussuque eius, quidquid ciuium R. in Asia fuit uno die trucidatum est. Vrbem Rhodum, quae sola in fide populi R. manserat, oppugnauit et aliquot proeliis naualibus uictus recessit.
Archelaus, praefectus regis, in Graeciam cum exercitu uenit, Athenas occupauit.
Praeterea trepidationem urbium insularumque, filiis ad Mithridaten, aliis ad populum R. ciuitates suas trahentibus, continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Mithridate s'empare de toute l'Asie: il fait prisonniers le proconsul Q. Oppius et le lieutenant Aquilius. Par son ordre, tout ce qu'il y a de citoyens romains en Asie est massacré en un seul jour. Il assiège la ville de Rhodes, qui seule était restée fidèle; mais il est vaincu dans quelques engagements sur mer, et se retire. - Archélaüs, son lieutenant, vient en Grèce avec une armée; il s'empare d'Athènes. Empressement des villes et des îles à se déclarer, les unes pour Mithridate, les autres pour le peuple romain.

Ab Urbe Condita liber LXXIX Periocha

L. Cornelius Cinna cos. cum perniciosas leges per uim atque arma ferret, pulsus urbe ab Cn. Octauio collega cum sex tribunis plebis imperioque ei abrogato, corruptum Appi Claudi exercitum in potestatem suam redegit et bellum urbi intulit, arcessito C. Mario ex Africa cum filiis exulibus. In quo bello duo fratres, alter ex Pompei exercitu, alter ex Cinnae, ignorantes concurrerunt, et cum uictor spoliaret occisum, agnito fratre ingenti lamentatione edita, rogo ei extructo, ipse se supra rogum transfodit et eodem igne consumptus est.
Et cum opprimi inter initia potuisset, Cn. Pompei fraude, qui utramque partem fouendo uires Cinnae dedit nec nisi profligatis optimatium rebus auxilium tulit, et consulis segnitia confirmati Cinna et Marius quattuor exercitibus, ex quibus duo Q. Sertorio et Carboni dati sunt, urbem circumsederunt.
Ostiam coloniam Marius expugnauit et crudeliter diripuit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

L. Cornélius Cinna présente des lois pernicieuses, et s'efforce de les faire passer par la violence et par les armes. Il est chassé de la ville, avec six tribuns du peuple, par son collègue Cn. Octavius. On lui retire son autorité; mais il gagne l'armée d'Appius Claudius, s'en rend maître, et s'avance contre Rome, après avoir fait venir d'Afrique C. Marius et les autres exilés. - Dans cette guerre, deux frères, l'un dans l'armée de Pompée, l'autre dans celle de Cinna, combattent, sans le savoir, l'un contre l'autre. Le vainqueur, en dépouillant l'ennemi qu'il vient de tuer, reconnaît son frère; il éclate en sanglots, lui élève un bûcher, se perce lui- même dessus, et les mêmes flammes le consument. - Cinna pouvait être accablé dès le principe, mais la trahison de Cn. Pompée, qui favorise en même temps les deux partis, lui donne des forces. Ce général ne vient au secours du parti des grands que quand leurs affaires sont désespérées. Sa lenteur donne le temps à Cinna et à Marius d'investir la ville avec quatre armées; deux de ces armées ont pour chefs Q. Sertorius et Carbon. - Marius prend la colonie d'Ostie, et la pille cruellement.

Ab Urbe Condita liber LXXX Periocha

Italicis populis a senatu ciuitas data est. Samnites, qui soli arma recipiebant, Cinnae et Mario se coniunxerunt. Ab his Plautius legatus cum exercitu caesus est.
Cinna et Marius cum Carbone et Sertorio Ianiculum oppugnauerunt et fugati ab Octauio consule recesserunt.
Marius Antium et Ariciam et Lanuuium colonias expugnauit.
Cum spes nulla esset optimatibus resistendi propter segnitiam et perfidiam et ducum et militum, qui corrupti aut pugnare nolebant, aut in diuersas partes transiebant, Cinna et Marius in urbem recepti sunt ; qui uelut captam eam caedibus ac rapinis uastauerunt, Cn. Octauio cos. occiso et omnibus aduersae partis nobilibus trucidatis, inter quos M. Antonio, eloquentissimo uiro, et Gaio Lucioque Caesare, quorum capita in rostris posita sunt.
Crassus filius ab equitibus Fimbriae occisus, pater Crassus, ne quid indignum uirtute sua pateretur, gladio se transfixit.
Et citra ulla comitia consules in sequentem annum se ipsos renuntiauerunt.
Eodemque die quo magistratum inierant, Marius S. Licinium senatorem de Saxo deici iussit, editisque plurimis sceleribus idibus Ianuar. decessit.
Vir, cuius si examinentur cum uirtutibus uitia, haud facile sit dictu utrum bello melior an pace perniciosior fuerit. Adeo quam rem p. armatus seruauit, eam primo togatus omni genere fraudis, postremo armis hostiliter euertit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le sénat accorde aux Italiens le droit de cité. - Les Samnites, qui seuls continuaient encore les hostilités, se joignent à Cinna et à Marius. Ils taillent en pièces Plautius avec son armée. - Cinna et Marius, réunis à Carbon et à Sertorius, s'emparent du Janicule. Ils en sont repoussés par le consul Octavius. - Marius ravage les colonies d'Antium, d'Aricie et de Lanuvium. Enfin, désespérant de faire une plus longue résistance, paralysés par l'inertie et la trahison des chefs et des soldats qui refusent de combattre ou passent à l'ennemi, les nobles ouvrent les portes de Rome à Cinna et à Marius. Les vainqueurs la traitent en ville conquise, la livrent au meurtre et an pillage, massacrent le consul, Cn. Octavius, et tous les nobles du parti contraire. Parmi les victimes on compte M. Antonius, éloquent orateur, Lucius et Caius César, dont les têtes sont exposées sur les Rostres. Crassus le fils tombe sous les coups des cavaliers de Fimbria. Crassus le père, pour échapper à un traitement indigne de sa vertu, se perce de son épée. - Sans convoquer les comices, Cinna et Marius se décernent le titre de consuls pour l'année suivant, et le jour même de leur entrée en fonctions Marius fait précipiter le sénateur Licinius du haut de la roche Tarpéienne. Enfin, souillé d'une foule de crimes, il meurt aux ides de janvier. Si l'on compare les vertus et les vices de cet homme, il sera difficile de décider s'il fit plus de bien à sa patrie, comme soldat, qu'il ne lui fit de mal comme citoyen; car si, comme général, il sauva la république, comme citoyen il causa sa ruine, d'abord par toutes sortes d'intrigues, et enfin par la guerre civile.

LXXXI >>> XC

Ab Urbe Condita liber LXXXI Periocha

L. Sylla Athenas, quas Archelaus, praefectus Mithridatis, occupauerat, circumsedit et cum magno labore expugnavit. Vrbi libertatem et quae habuerat reddidit.
Magnesia, quae sola in Asia ciuitas in fide manserat, sua uirtute aduersus Mithridatem defensa est.
Praeterea excursiones Thracum in Macedoniam continet.



LXXXI >>> XC

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sylla met le siège devant Athènes, dans laquelle s'était renfermé Archélaüs, général de Mithridate, et s'en empare après de longs efforts. Il rend à la ville la liberté et aux habitants la jouissance de leurs biens. - Magnésie, la seule ville d'Asie restée fidèle aux Romains, oppose à Mithridate une valeureuse résistance. - Incursions des Thraces en Macédoine.

Ab Urbe Condita liber LXXXII Periocha

Sylla copias regis, quae Macedonia occupata in Thessaliam uenerant, proelio uicit, caesis hostium et castris quoque expugnatis. Renouato deinde bello iterum exercitum regis fudit ac deleuit.
Archelaus cum classe regia Syllae se tradidit.
L. Valerius Flaccus cos., collega Cinnae, missus ut Syllae succederet, propter auaritiam inuisus exercitui suo a C. Fimbria, legato ipsius, ultimae audaciae homine, occisus est et imperium ad Fimbriam translatum.
Praeterea expugnatae in Asia urbes a Mithridate et crudeliter direpta prouincia, incursiones Thracum in Macedoniam referuntur


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les troupes de Mithridate, après avoir soumis la Macédoine, étaient entrées dans la Thessalie. - Sylla remporte sur elles une victoire, leur tue cent mille hommes, et reste maître de leur camp. - Bientôt la guerre recommence, mais l'armée du roi est une seconde fois battue. - Archélaüs, avec la flotte du roi, fait sa soumission à Sylla. Cependant le consul L. Valérius Flaccus, collègue de Cinna, est envoyé pour remplacer Sylla; mais, s'étant rendu odieux à son armée par son avarice, il est assassiné par C. Fimbria, son lieutenant, homme entreprenant à l'excès, qui s'empare du commandement. - Mithridate se rend maître de plusieurs villes d'Asie, et pille cruellement cette province. - Les Thraces font des incursions en Macédoine.

Ab Urbe Condita liber LXXXIII Periocha

Flauius Fimbria in Asia fusis proelio aliquot praefectis Mithridatis urbem Pergamum cepit obsessumque regem non multum afuit quin caperet. Vrbem Ilium, quae se potestati Syllae reseruabat, expugnauit ac deleuit et magnam partem Asiae recepit.
Sylla compluribus proeliis Thracas cecidit.
Cum L. Cinna et Cn. Papirius Carbo, a se ipsis coss. per biennium creati, bellum contra Syllam praepararent, effectum est per L. Valerium Flaccum, principem senatus, qui orationem in senatu habuit, et per eos qui concordiae studebant, ut legati ad Syllam de pace mitterentur.
Cinna ab exercitu suo, quem inuitum cogebat naues conscendere et aduersus Syllam proficisci, interfectus est.
Consulatum Carbo solus gessit.
Sylla cum in Asiam traiecisset, pacem cum Mithridate fecit ita ut his cederet prouinciis : Asia, Bithynia, Cappadocia.
Fimbria desertus ab exercitu qui ad Syllam transierat, ipse se percussit impetrauitque de seruo suo, praebens ceruicem, ut se occider



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

C. Fimbria entre en Asie, y remporte des avantages sur quelques officiers de Mithridate, prend la ville de Pergame, tient le roi assiégé, et peu s'en faut qu'il ne s'empare de sa personne. Il prend et détruit la ville d'Ilion, qui attendait Sylla pour reconnaître son autorité, et soumet une grande partie de l'Asie. - Sylla taille en pièces les Thraces dans de nombreuses rencontres. - L. Cinna et Cn. Papirius Carbon, après s'être eux-mêmes nommés consuls pendant deux ans, font contre lui des préparatifs de guerre. Mais L. Valérius Flaccus, prince du sénat, adresse un discours aux sénateurs, et avec l'aide de tous les amis de la tranquillité publique, il obtient qu'on enverra vers Sylla des négociateurs chargés de traiter avec lui de la paix. - Cinna est massacré par ses troupes, qu'il embarquait contre leur gré pour les opposer à Sylla. - Carbon reste seul chargé du consulat. - Sylla, ayant passé en Asie, fait la paix avec Mithridate, à condition que celui-ci évacuera les provinces d'Asie, de Bithynie et de Cappadoce. - Fimbria, abandonné de ses troupes qui avaient passé du côté de Sylla, est réduit à se donner la mort; il présente sa tête à un esclave et lui ordonne de le tuer.

Ab Urbe Condita liber LXXXIV Periocha

Sylla legatis, qui a senatu missi erant, futurum se in potestate senatus respondit, si ciues, qui pulsi a Cinna ad se confugerant, restituerentur. Quae condicio cum iusta senatui uideretur, per Carbonem factionemque eius, cui bellum uidebatur utilius, ne conueniret effectum est. Idem Carbo cum ab omnibus Italiae oppidis coloniisque obsides exigere uellet, ut fidem eorum contra Syllam obligaret, consensu senatus prohibitus est.
Nouis ciuibus S. C. suffragium datum est.
Q. Metellus Pius, qui partes optimatium secutus erat, cum in Africa bellum moliretur, a C. Fabio praetore pulsus est, senatusque consultum per factionem Carbonis et Marianarum partium factum est, ut omnes ubique exercitus dimitterentur.
Libertini in quinque et XXX tribus distributi sunt.
Praeterea belli apparatum, quod contra Syllam excitabatur, continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sylla répond, aux négociateurs envoyés vers lui, qu'il reconnaîtra l'autorité du sénat à condition qu'on rappellera les citoyens qui, bannis par Cinna, ont cherché un refuge près de lui. - Le sénat pense devoir accéder à sa demande; mais Carbon et son parti, qui croient trouver plus d'avantages dans la guerre, empêchent tout accord. - Le même Carbon, voulant exiger des otages de toutes les villes et de toutes les colonies d'Italie pour s'assurer de leurs dispositions contre Sylla, le sénat oppose à cette mesure un vote unanime. - Un sénatus-consulte accorde le droit de suffrage à de nouveaux citoyens. - Q. Métellus Pius, partisan de l'aristocratie, ayant pris les armes en Afrique, est battu par le préteur C. Fabius, et sur ordre du sénat, obtenu par le parti de Carbon et de Marius, prescrit le licenciement général des troupes. - Distribution des affranchis dans les trente-cinq tribus. - Préparatifs de guerre contre Sylla.

Ab Urbe Condita liber LXXXV Periocha

Sulla in Italiam traiecit missisque legatis, qui de pace agerent, et ab cos. C. Norbano uiolatis eumdem Norbanum proelio uicit. Et cum L. Scipionis, alterius cos., cum quo per omnia id egerat ut pacem iungeret nec potuerat, castra oppugnaturus esset, uniuersus exercitus consulis, sollicitatus per emissos a Sylla milites, signa ad Syllam transtulit. Scipio cum occidi posset, dimissus est.
Cn. Pompeius, Cn. Pompei eius qui Asculum ceperat filius, conscripto uoluntariorum exercitum cum tribus legionibus ad Syllam uenerat, ad quem se nobilitas omnis conferebat, ita ut deserta urbe ad castra ueniretur.
Praeterea expeditiones per totam Italiam utriusque partis ducum referuntur.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sylla passe en Italie avec son armée. Les députés, envoyés par lui pour traiter de la paix, sont insultés par le consul C. Norbanus, auquel il fait essuyer une défaite. Après avoir fait inutilement tous ses efforts auprès de l'autre consul L. Scipion pour conclure avec lui un traité de paix, il se prépare à attaquer son camp, lorsque l'armée du consul, gagnée par les émissaires de Sylla, passe tout entière de son côté. Il pouvait ôter la vie à Scipion: il lui rend la liberté. - Cn. Pompée, fils de ce Cnéius, qui avait pris Asculum, lève un corps de volontaires et amène trois légions à Sylla. Bientôt toute la noblesse se rend en foule auprès de ce général. On abandonne la ville pour accourir dans son camp. - L'Italie entière est le théâtre des expéditions de l'un et de l'autre parti.

Ab Urbe Condita liber LXXXVI Periocha

Cum C. Marius, C. Mari filius, cos. ante annos XX per uim creatus esset, C. Fabius in Africa propter crudelitatem et auaritiam suam in praetorio suo uiuus exustus est.
L. Philippus, legatus Syllae, Sardiniam Q. Antonio praetore pulso et occiso occupauit.
Sylla cum Italicis populis, ne timeretur ab his uelut erepturus ciuitatem et suffragii ius nuper datum, foedus percussit. Itemque ex fiducia iam certae uictoriae litigatores a quibus adibatur uadimonia Romam deferre iussit, cum a parte diuersa urbs adhuc teneretur.
L. Damasippus praetor ex uoluntate C. Mari cos. cum senatum contraxisset, omnem quae in urbe erat nobilitatem trucidauit. Ex cuius numero Q. Mucius Scaeuola pont. max. fugiens in uestibulo aedis Vestae occisus est.
Praeterea bellum a L. Murena aduersus Mithridatem in Asia renouatum continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

C. Marius le fils se fait donner par la violence le consulat avant l'âge de vingt ans (de vingt-sept ans selon d'autres). C. Fabius, s'étant rendu odieux en Afrique, par son avarice et sa cruauté, est brûlé vif dans son prétoire. - L. Philippus, lieutenant de Sylla, s'empare de la Sardaigne, après la défaite et la mort du préteur Q. Antonius. - Sylla, pour ôter aux Italiens la crainte qu'il ne vienne leur enlever le droit de cité et de suffrage, leur récente conquête, fait avec eux un traité. Il compte tellement sur la victoire, qu'il renvoie des plaideurs qui se présentaient devant lui, en leur donnant délai pour comparaître à Rome, dont ses ennemis étaient encore maîtres. - Par l'ordre de C. Marius, le préteur L. Damasippus convoque le sénat et massacre tous les nobles qui restaient dans la ville. Au nombre de ces malheureux se trouvait le grand pontife Q. Mucius Scaevola, qui, cherchant à fuir, est immolé dans le vestibule du temple de Vesta. - La guerre recommence en Asie entre L. Muréna et Mithridate.

Ab Urbe Condita liber LXXXVII Periocha

Sylla C. Marium, exercitu eius fuso deletoque ad Sacriportum, in oppido Praeneste obsedit, urbem Romam ex inimicorum manibus recepit. Marium erumpere temptantem reppulit.
Praeterea res a legatis eius eadem ubique fortuna partium gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sylla remporte à Sacriportum une sanglante victoire sur l'armée de Marius, et l'assiège lui-même dans Préneste. - Il reprend Rome sur ses ennemis. - Marius essaie de faire une sortie; il est repoussé. - Partout les lieutenants de Sylla combattent avec le même succès.

Ab Urbe Condita liber LXXXVIII Periocha

Sylla Carbonem, eius exercitu ad Clusium ad Fauentiam Fidentiamque caeso, Italia expulit, cum Samnitibus, qui soli ex Italicis populis nondum arma posuerant, iuxta urbem Romanam ante portam Collinam debellauit, reciperataque re p. pulcherrimam uictoriam crudelitate quanta in nullo hominum fuit, inquinauit.
VIII milia dediticiorum in uilla publica trucidauit, tabulam proscriptionis posuit, urbem ac totam Italiam caedibus repleuit inter quas omnes Praenestinos inermes concidi iussit, Marium, senatorii ordinis uirum, cruribus bracchiisque fractis, auribus praesectis et oculis effossis necauit.
C. Marius Praeneste obsessus a Lucretio Ofella, Syllanarum partium uiro, cum per cuniculum captaret euadere saeptum exercitu, mortem consciuit. Id est, in ipso cuniculo, cum sentiret se euadere non posse, cum Telesino, fugae comite, stricto utrimque gladio concurrit; quem cum occidisset, ipse saucius impetrauit a seruo ut se occideret.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sylla marche contre Carbon, met son armée en déroute près de Clusium, la taille en pièces près de Faventia et de Fidentia, et le force à quitter l'Italie. Les Samnites étaient, de tous les Italiens, les seuls qui n'eussent pas encore posé les armes; il les défait sous les murs de Rome, non loin de la porte Colline. Sylla, maître de la république, souille la victoire la plus belle par les excès d'une cruauté inouïe. Il massacre, dans une villa appartenant à l'état, huit mille citoyens qui avaient fait leur soumission; il publie des listes de proscription, et inonde de sang Rome et l'Italie entière. Il fait égorger tous les Prénestins désarmés; il met à mort le sénateur Marius, après lui avoir fait rompre les membres, couper les oreilles et crever les yeux. - C. Marius, assiégé dans Préneste par Lucrétius Ofella, partisan de Sylla, ayant essayé de s'échapper par une mine et trouvant toutes les issues occupées par l'ennemi, se donne la mort. Il était dans la mine avec Pontius Télésinus, qui l'accompagnait dans sa fuite; lorsqu'ils voient le salut impossible, tous deux tirent leurs épées et s'élancent l'un sur l'autre; Pontius est tué, et Marius blessé ordonne à son esclave de lui donner le coup mortel.

Ab Urbe Condita liber LXXXIX Periocha

M. Brutus a Cn. Papirio Carbone Cossyra, quam adpulerant, missus naue piscatoria Lilybaeum, ut exploraret an ibi iam Pompeius esset et circumuentus nauibus quas Pompeius miserat, in se mucrone uerso ad transtrum nauis obnixus corporis pondere incubuit.
Cn. Pompeius in Siciliam cum imperio a senatu missus Cn. Carbonem, qui flens muliebriter mortem tulit, captum occidit.
Sylla dictator factus, quod nemo umquam fecerat, cum fascibus XXIIII processit.
Legibus nouis rei pub. statum confirmauit, tribunorum pleb. potestatem minuit et omne ius legum ferendarum ademit, pontificum augurumque collegium ampliauit ut essent XV, senatum ex equestri ordine suppleuit, proscriptorum liberis ius petendorum honorum eripuit et bona eorum uendidit, ex quibus plurima primo rapuit. Redactum est sestertium ter milies quingenties.
Q. Lucretium Ofellam aduersus uoluntatem suam consulatum petere ausum iussit occidi in foro, et cum hoc indigne ferret populus R., contione aduocata se iussisse dixit.
Cn. Pompeius in Africa Cn. Domitium proscriptum et Hiertam, regem Numidiae, bellum molientes uictos occidit et quattuor et XX annos natus, adhuc eques R., quod nulli contigerat, ex Africa triumphauit.
C. Norbanus consularis proscriptus, in urbe Rhodo cum comprehenderetur, ipse se occidit.
Mutilus, unus ex proscriptis, clam capite adoperto ad posticias aedes Bastiae uxoris cum accessisset, admissus non est quia illum proscriptum diceret. Itaque ipse se transfodit et sanguine suo fores uxoris respersit. Sylla Nolam in Samnio recepit. XLVII legiones in agros captos deducit et eos his diuisit.
Volaterras, quod oppidum adhuc in armis erat, obsessum in deditionem accepit.
Mitylenae quoque in Asia, quae sola urbs post uictum Mithridaten arma retinebat, expugnatae dirutaeque sunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Par ordre de Cn. Papirius Carbon qui avait abordé à Cossyra, M. Brutus se rend à Lilybée, dans une barque de pêcheur, pour s'informer si Pompée est en Sicile. Mais, enveloppé par des vaisseaux que Pompée avait envoyés, il se donne la mort en appuyant la garde de son épée contre le banc des rameurs, et en se jetant sur la pointe de tout le poids de son corps. Pompée, envoyé par le sénat en Sicile avec un commandement, fait saisir et mettre à mort Cn. Carbon, qui, dans ses derniers moments, pleure et tremble comme une femme. - Sylla, nommé dictateur, se fait précéder de vingt-quatre licteurs, ce qu'aucun magistrat n'avait fait avant lui. - Par l'établissement de lois nouvelles il raffermit la république, affaiblit le tribunat et lui enlève toute sa puissance législative. Il porte à quinze le nombre des membres qui composent le collège des prêtres et des augures, remplit les vacances du sénat en y faisant entrer des chevaliers, ôte aux enfants des proscrits le droit d'aspirer aux honneurs, met leurs biens en vente et s'enrichit lui- même de leurs dépouilles. Ces ventes donnent un produit de trois cent cinquante millions de sesterces. - Q. Lucrétius Ofella ayant osé, contre sa volonté, se mettre sur les rangs pour le consulat, il le fait tuer au milieu du forum. Le peuple s'en émeut, mais le dictateur convoque l'assemblée, et déclare que c'est par son ordre que ce meurtre a été commis. - Pompée passe en Afrique, où le proscrit Cn. Domitius et Hiertas, roi de Numidie, avaient pris les armes. Il les défait et les tue: ainsi à l'âge de vingt-quatre ans, n'étant encore que chevalier romain, il triomphe de l'Afrique, honneur jusque-là sans exemple. - Le proscrit C. Norbanus, qui avait été consul, se voyant arrêté à Rhodes, se donne la mort. - Un autre proscrit, nommé Mutilus, se présente secrètement et la tête voilée derrière la demeure de sa femme Bastia. Elle le repousse parce que, dit-elle, Mutilus est proscrit. Alors le malheureux se tue, et arrose de son sang la porte de la maison de sa femme. - Sylla enlève aux Samnites la ville de Nola; il conduit quarante-sept légions dans les terres confisquées et les leur partage. - La ville de Volaterrae qui se défendait encore, est assiégée et se rend à discrétion. D'un autre côté Mytilène, la seule ville d'Asie qui, depuis la défaite de Mithridate, n'ait pas déposé les armes, est prise et renversée.

Ab Urbe Condita liber XC Periocha

Sylla decessit honosque ei a senatu habitus est, ut in campo Martio sepeliretur.
M. Lepidus cum acta Syllae temptaret rescindere, bellum excitauit. A Q. Catulo collega Italia pulsus et in Sardinia frustra bellum molitus periit.
M. Brutus, qui Cisalpinam Galliam obtinebat, a Cn. Pompeio occisus est.
Q. Sertorius proscriptus in ulteriore Hispania ingens bellum excitauit.
L. Manlius procos. et M. Domitius legatus ab Hirtuleio quaestore proelio uicti sunt.
Praeterea res a P. Seruilio procos. aduersus Cilicas gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Mort de Sylla. Pour honorer sa mémoire le sénat le fait inhumer dans le Champ de Mars. - M. Aemilius Lépidus, en essayant de faire casser les lois de Sylla, rallume la guerre. Il est chassé de l'Italie par son collègue Catulus, et va mourir en Sardaigne, après avoir fait de vains efforts pour reprendre les hostilités. - M. Brutus, qui commandait la Gaule cisalpine, est tué par Cn. Pompée. - Sertorius proscrit rend ses armes redoutables dans l'Espagne ultérieure. - Le proconsul L. Manlius et le lieutenant M. Domitius sont battus par le questeur Herculeius. - Expédition du proconsul P. Servilius contre la Cilicie.

XC >>> C

Ab Urbe Condita liber XCI Periocha

Cn. Pompeius cum adhuc eques R. esset, cum imperio proconsulari aduersus Sertorium missus est. Sertorius aliquot urbes expugnauit plurimasque ciuitates in potestatem suam redegit.
Appius Claudius procos. Thracas pluribus proeliis uicit.
Q. Metellus procos. L. Hirtuleium, quaestorem Sertori, cum exercitu cecidit.



XC >>> C

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Pompée, encore simple chevalier, est envoyé contre Sertorius, avec les pouvoirs consulaires. Sertorius prend quelques villes; il en soumet un grand nombre à son autorité. - Le proconsul Appius Claudius remporte plusieurs avantages sur les Thraces. - Le proconsul Q. Métellus massacre Herculeius, général de Sertorius, avec toute son armée.

Ab Urbe Condita liber XCII Periocha

Cn. Pompeius dubio euentu cum Sertorio pugnauit, ita ut singula ex utraque parte cornua uicerint. Q. Metellus Sertorium et Perpernam cum duobus exercitibus proelio fudit, cuius uictoriae partem cupiens ferre Pompeius parum prospere pugnauit. Obsessus deinde Cluniae Sertorius adsiduis eruptionibus non leuiora damna obsidentibus intulit.
Praeterea res ab Curione procos. in Thracia gestas aduersus Dardanos et Q. Sertori multa crudelia in suos facta continet; qui plurimos ex amicis et secum proscriptis crimine pro insimulatos occidit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Pompée se mesure avec Sertorius, mais la victoire reste indécise, et de chaque côté une aile a l'avantage. - Q. Métellus bat les deux armées de Sertorius et de Perperna: Pompée veut avoir sa part de cette victoire, mais la fortune ne favorise pas ses armes. Assiégé ensuite dans Clunia, Sertorius, par ses sorties fréquentes, fait éprouver de grandes pertes aux assiégeants. - Expédition du proconsul Curion dans la Thrace, contre les Dardaniens. - Nombreux actes de cruauté de Sertorius envers les siens. - Plusieurs de ses amis, de ses compagnons de proscription sont accusés par lui de trahison, et il les fait mettre à mort.

Ab Urbe Condita liber XCIII Periocha

P. Seruilius procos. in Cilicia Isauros domuit et aliquot urbes piratarum expugnauit.
Nicomedes, Bithyniae rex, populum R. fecit heredem regnumque eius in prouinciae formam redactum est.
Mithridates foedere cum Sertorio icto bellum populo R. intulit. Apparatus dein regiarum copiarum pedestrium naualiumque; et occupata Bithynia M. Aurelius Cotta cos. ad Calchedona proelio a rege uictus; resque a Pompeio et Metello aduersus Sertorium qui omnibus belli militiaeque artibus par fuit. Ab obsidione Calagurris oppidi depulsos coegerit diuersas regiones petere, Metellum ulteriorem Hispaniam, Pompeium Galliam.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le proconsul P. Servilius défait les Isauriens en Cilicie, enlève plusieurs villes aux pirates. - Nicomède, roi de Bithynie, institue, en mourant, le peuple romain son héritier, et son royaume est réduit en province romaine. - Mithridate, après avoir conclu une alliance avec Sertorius, entre en guerre avec le peuple romain. - Grands préparatifs du roi sur terre et sur mer. - Entrée des Romains en Bithynie. - Victoire du roi sur le consul M. Aurélius Cotta, près de Chalcédoine. - Opérations de Pompée et de Métellus contre Sertorius, qui déploie un talent miliaire égal au leur. - Ces deux généraux échouent devant Calagurris et sont forcés de se séparer et de battre en retraite, Métellus dans l'Espagne citérieure, et Pompée dans la Gaule.

Ab Urbe Condita liber XCIV Periocha

L. Licinius Lucullus cos. aduersus Mithridaten equestribus proeliis feliciter pugnauit et aliquot expeditiones prosperas fecit poscentesque pugnam milites a seditione inhibuit.
Deiotarus, Gallograeciae tetrarches, praefectos Mithridatis bellum in Phrygia mouentes cecidit.
Praeterea res a Cn. Pompeio in Hispania contra Sertorium prospere gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le consul L. Licinius Lucullus remporte des avantages sur Mithridate dans plusieurs combats de cavalerie et termine heureusement quelques expéditions. Il apaise ses soldats qui demandent à combattre et sont près de se révolter. - Déjotarus, tétrarque de la Gallo-Grèce, taille en pièces les généraux de Mithridate qui avaient commencé la guerre en Phrygie. - Succès de Cn. Pompée contre Sertorius en Espagne.

Ab Urbe Condita liber XCV Periocha

C. Curio procos. Dardanos in Thracia domuit. IIII et LXX gladiatores Capuae ex ludo Lentuli profugerunt et congregata seruitiorum ergastulorumque multitudine Crixo et Spartaco ducibus bello excitato Claudium Pulchrum legatum et P. Varenum praetorem proelio uicerunt.
L. Lucullus procos. ad Cyzicum urbem exercitum Mithridatis fame ferroque deleuit, pulsumque Bithynia regem uariis belli ac naufragiorum casibus tractum coegit in Pontum profugere.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le proconsul C. Curion subjugue les Dardaniens dans la Thrace. - À Capoue soixante-quatorze gladiateurs de la troupe d'un certain Lentulus, s'enfuient, et rassemblant une multitude d'esclaves libres et incarcérés, entrent en campagne sous la conduite de Crixus et de Spartacus, et défont dans un combat le lieutenant Claudius Pulcher et le préteur P. Varenus. - Le proconsul L. Lucullus anéantit par le fer et par la famine l'armée de Mithridate, près de la ville de Cyzique. - Le roi, chassé de la Bithynie, essuie à diverses reprises des défaites et des naufrages, et se voit réduit à s'enfuir dans le Pont.

Ab Urbe Condita liber XCVI Periocha

Q. Arrius praetor Crixum, fugitiuorum ducem, cum XX milia hominum cecidit.
Cn. Lentulus cos. male aduersus Spartacum pugnauit. Ab eodem L. Gellius cos. et Q. Arrius praetor acie uicti sunt.
Sertorius a M. Perpenna et M. Antonio et aliis coniuratis in conuiuio interfectus est octauo ducatus sui anno ; magnus dux et aduersus duos imperatores, Pompeium et Metellum, uel frequentius uictor, ad ultimum et saeuus et prodigus.
Imperium partium ad Marcum Perpennam translatum, quem Cn. Pompeius uictum captumque interfecit, ac recepit Hispanias decimo fere anno quam coeptum erat bellum.
C. Cassius procos. et Cn. Manlius praetor male aduersus Spartacum pugnauerunt idque bellum M. Crasso praetori mandatum est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le préteur Q. Arrius taille en pièces vingt mille esclaves rebelles avec leur chef Crixus. - Le consul Cn. Lentulus est vaincu par Spartacus, qui défait aussi Arrius et le consul L. Gellius. - Sertorius périt assassiné dans un festin, par M'. Antonius, M. Perperna et d'autres conjurés, après avoir exercé huit ans le commandement. Ce grand capitaine, qui avait eu à combattre deux généraux décorés du titre d'imperator, Pompée et Métellus, qui souvent avait été leur égal et plus souvent encore leur vainqueur, succombe enfin, victime de la défection et de la trahison. - Le commandement du parti est remis à M. Perperna. Pompée le bat, le fait prisonnier, le met à mort, et fait rentrer l'Espagne sons la domination romaine après une guerre de dix ans. - Le proconsul C. Cassius et le préteur Cn. Manlius sont vaincus par Spartacus. - On confie au préteur M. Crassus la direction de cette guerre.

Ab Urbe Condita liber XCVII Periocha

M. Crassus praetor primum cum parte fugitiuorum quae ex Gallis Germanisque constabat feliciter pugnauit, caesis hostium XXXV milia et ducibus eorum Casto et Gannico. Cum Spartaco dein debellauit, caesis eum ipso LX milibus. M. Antonius praetor bellum aduersus Cretenses parum prospere susceptum morte sua finiit.
M. Lucullus procos. Thracas subegit. L. Lucullus in Ponto aduersus Mithridaten feliciter pugnauit, caesis hostium amplius quam LX milibus.
M. Crassus et Cn. Pompeius coss. facti (S. C. Pompeius, antequam quaesturam gereret, ex equite Romano) tribuniciam potestatem restituerunt. Iudicia quoque per M. Aurelium Cottam praetorem ad equites Romanis translata sunt.
Mithridates desperatione rerum suarum coactus ad Tigranen, Armeniae regem, confugit.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le préteur Crasssus remporte une première victoire sur le corps d'armée des esclaves, qui était composé de Gaulois et de Germains; trente-cinq mille hommes et leur chef Gannicus, restent sur le champ de bataille. Crassus met ensuite en déroute les troupes de Spartacus, qui périt lui-même avec soixante mille des siens. - Le préteur M. Antonius échoue dans une expédition contre les Crétois, qui se termine par sa mort. - Le proconsul M. Lucullus soumet les Thraces. - L. Licinius défait Mithridate dans le Pont, et lui tue plus de soixante mille hommes. - On décerne le consulat à M. Crassus et à Cn. Pompée, bien que ce dernier n'ait pas encore passé par la questure, et ne soit que simple chevalier. - Ils rétablissent le tribunat dans toute sa puissance. D'un autre côté le préteur L. Aurelius Cotta accorde aux chevaliers le droit de rendre la justice. - Mithridate, désespérant du succès, s'enfuit auprès de Tigrane, roi d'Arménie.

Ab Urbe Condita liber XCVIII Periocha

Machares, filius Mithridatis, Bospori rex, a L. Lucullo in amicitiam receptus est.
Cn. Lentulus et L. Gellius censores asperam censuram egerunt IIII et LX senatu motis. A quibus lustro condito censa sunt ciuium capita DCCCC milia.
L. Metellus praetor in Sicilia aduersus piratas prospere rem gessit.
Templum Iouis in Capitolio, quod incendio consumptum ac refectum erat, a Q. Catulo dedicatum est.
L. Lucullus in Armenia Mithridaten et Tigranen et ingentes utriusque regis copias pluribus proeliis fudit.
Q. Metellus procos. bello aduersus Cretenses mandato Cydoniam urbem obsedit.
C. Triarius, legatus Luculli, aduersus Mithridaten parum prospere pugnauit.
Lucullum, ne persequeretur Mithridaten ac Tiganen summamque uictoriae inponeret, seditio militum tenuit, quia sequi nolebant, id est duae legiones Valerianae, quae impleta a se stipendia dicentes Lucullum reliquerunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Machares, fils de Mithridate et roi du Bosphore, est admis par Lucullus dans l'amitié du peuple romain. - Cn. Lentulus et L. Gellius remplissent avec sévérité leurs fonctions de censeurs, et effacent du tableau soixante-quatre sénateurs. Ils ferment le lustre: quatre cent cinquante mille citoyens inscrits. - Le préteur L. Métellus se bat avec succès en Sicile contre les pirates. - Q. Catulus fait la dédicace du temple de Jupiter Capitolin, qui avait été incendié et rebâti. - En Arménie, Mithridate et Tigrane, avec leurs nombreuses armées, sont plusieurs fois défaits par Lucullus. - Le proconsul Q. Métellus, chargé de la guerre contre les Crétois, assiège la ville de Cydonie. - C. Triarius, lieutenant de Lucullus, n'est pas heureux dans un combat contre Mithridate; Lucullus veut poursuivre Mithridate et Tigrane, et achever sa conquête; mais il en est empêché par la mutinerie de ses soldats qui refusent de le suivre, et surtout des légions Valériennes, qui prétendent avoir accompli le temps de leur service et abandonnent leur général.

Ab Urbe Condita liber XCIX Periocha

Q. Metellus procos. Cnoson et Lyctum et Cydoniam et alias plurimas urbes expugnauit.
L. Roscius trib. pl. legem tulit ut equitibus Romanis in theatro XIIII gradus proximi adsignarentur.
Cn. Pompeius lege ad populum lata persequi piratas iussus qui commercium annonae intercluserant intra quadragesimum diem toto mari eos expulit, belloque cum his in Cilicia confecto acceptis in deditionem piratis agros et urbes dedit.
Praeterea res gestas a Q. Metello aduersus Cretenses continet et epistulas Metelli et Cn. Pompei inuicem missas. Queritur Q. Metellus gloriam sibi rerum a se gestarum a Pompeio praeripi, qui in Cretam miserit legatum suum ad accipiendas urbium deditiones. Pompeius rationem reddit hoc se facere debuisse.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le proconsul Q. Métellus prend Cnossos, Lyctus, Cydonie et plusieurs autres villes. - L. Roscius, tribun du peuple, propose une loi qui assigne aux chevaliers romains quatorze rangs de sièges au théâtre, au-dessus de ceux des sénateurs. - Une loi soumise au peuple donne commission à Pompée de poursuivre les pirates qui avaient intercepté les convois de blés. En quarante jours il en délivre complètement la mer; puis il termine avec eux la guerre par la soumission de la Cilicie, et après les avoir reçus à merci, il leur donne des terres et des villes. - Expédition de Q. Métellus contre les Crétois. Échange de lettres entre Métellus et Pompée. Métellus se plaint que Pompée, qui avait envoyé en Crète un de ses lieutenants pour recevoir la soumission des villes, lui enlève la gloire de ses conquêtes; Pompée lui répond qu'il a dû agir ainsi.

Ab Urbe Condita liber C Periocha

C. Manilius tr. pl. magna indignatione nobilitatis legem tulit ut Pompeio Mithridaticum bellum mandaretur. Contio eius bona. Q. Metellus perdomitis Cretensibus liberae in id tempus insulae leges dedit.
Cn. Pompeius ad gerendum bellum aduersus Mithridaten profectus cum rege Parthorum, Phraate, amicitiam renouauit. Equestri proelio Mithridaten uicit.
Praeterea bellum inter Phraaten, Parthorum regem, et Tigranen, Armeniorum, ac deinde inter filium Tigranen patremque gestum continet.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le tribun du peuple, C. Manilius, soulève une vive indignation dans l'aristocratie en proposant une loi qui défère à Pompée la conduite de la guerre contre Mithridate. - Beau discours du tribun. - Métellus soumet la Crète et donne des lois à cette île, qui jusqu'alors avait été libre. - Pompée part pour faire la guerre à Mithridate, et renouvelle ses rapports d'amitié avec Phraates, roi des Parthes. Il défait Mithridate dans un combat. - Guerre entre Phraates, roi des Parthes, et Tigrane, roi d'Arménie, puis entre Tigrane le fils et son

CI >>> CX

Ab Urbe Condita liber CI Periocha

Cn. Pompeius Mithridaten nocturno proelio uictum coegit Bosporon profugere.
Tigranen in deditionem accepit eique ademptis Syria, Phoenice, Cilicia, regnum Armeniae restituit.
Coniuratio eorum qui in petitione consulatus ambitus damnati erant facta de interficiendis consulibus obpressa est.
Cn. Pompeius cum Mithridaten persequeretur in ultimas ignotasque gentes penetrauit. Hiberos Albanosque, qui transitum non dabant, proelio uicit.
Praeterea fugam Mithridatis per Colchos Heniochosque et res ab eo in Bosporo gestas continet.



CI >>> CX

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Cn. Pompée, vainqueur de Mithridate dans un combat de nuit, le force de s'enfuir dans le Bosphore. - Tigrane se remet à la discrétion du général romain qui lui ôte la Syrie, la Phénicie, la Cilicie et lui rend le royaume d'Arménie. - Quelques citoyens, qui avaient été condamnés pour brigues dans leur candidature au consulat, complotent de tuer les consuls; mais leur conjuration échoue. - Cn. Pompée en poursuivant Mithridate, pénètre dans des contrées reculées et inconnues. Il défait les Ibères et les Albains qui lui refusent le passage. - Fuite de Mithridate dans la Colchide et l'Héniochie. - Ses opérations dans le Bosphore.

Ab Urbe Condita liber CII Periocha

Cn. Pompeius in prouinciae formam Pontum redegit.
Pharnaces, filius Mithridatis, bellum patri intulit. Ab eo Mithridates obsessus in regia cum ueneno sumpto parum profecisset ad mortem, a milite Gallo, nomine Bitoco, a quo ut adiuuaret se petierat, interfectus est. Cn. Pompeius Iudaeos subegit, fanum eorum Hierosolyma, inuiolatum ante id tempus, cepit.
L. Catilina bis repulsam in petitione consulatus passus cum Lentulo praetore et Cethego et compluribus aliis coniurauit de caede consulum et senatus, incendiis urbis et obprimenda re p., exercitu quoque in Etruria conparato. Ea coniuratio industria M. Tulli Ciceronis eruta est. Catilina urbe pulso, de reliquis coniuratis supplicium sumptum est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Cn. Pompée réduit le Pont en province romaine. Pharnace, fils de Mithridate, déclare la guerre à son père. Assiégé par lui dans son palais, le roi prend du poison. Ce poison ne produisant pas l'effet qu'il en attendait, il implore l'assistance d'un soldat gaulois, nommé Bitocus, qui lui donne la mort. - Cn. Pompée soumet les Juifs; il s'empare de leur temple à Jérusalem, jusqu'alors resté pur de toute profanation. - L. Catilina, deux fois refusé dans sa candidature au consulat, forme, avec le préteur Lentulus Céthégus et plusieurs autres, une conjuration dont le but est de massacrer les consuls et le sénat, de mettre le feu à la ville et de renverser la république. Il lève même une armée en Étrurie. Le zèle de M. Tullius Cicéron fait échouer ces coupables projets. Catilina est chassé de la ville. Tous les autres conjurés sont exécutés.

Ab Urbe Condita liber CIII Periocha

Catilina a C. Antonio procos. cum exercitu caesus est.
P. Clodius accusatus quod in habitu mulieris in sacrarium, in quo uirum intrare nefas est, cum intrasset et uxorem Metelli pontificis stuprasset, absolutus est.
C. Pontinus praetor Allobrogas qui rebellauerant ad Solonem domuit.
P. Clodius ad plebem transiit.
C. Caesar Lusitanos subegit. Eoque consulatus candidato et captante rem p. inuadere conspiratio inter tres ciuitatis principes facta est, Cn. Pompeium, M. Crassum, C. Caesarem.
Leges agrariae a Caesare cos. cum magna contentione inuito senatu et altero cos. M. Bibulo latae sunt.
M. Antonius procos. in Thracia parum prospere rem gessit.
M. Cicero lege a P. Clodio tr. pl. lata quod indemnatos ciues necauisset in exilium missus est.
Caesar in prouinciam Galliam profectus Heluetios, uagam gentem, domuit, quae sedem quaerens per prouinciam Caesaris Narbonensem iter facere uolebat.
Praeterea situm Galliarum continet.
Pompeius de liberis Mithridatis et Tigrane, Tigranis filio, triumphauit Magnusque a tota contione consalutatus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Catilina, vaincu par le proconsul C. Antonius, est taillé en pièces avec son armée. - P. Clodius, accusé de s'être introduit sous des vêtements de femmes dans un sanctuaire dont l'entrée était interdite aux hommes, et d'avoir déshonoré la femme du grand pontife, est renvoyé absous. - Le préteur C. Pontinius triomphe, près de Solone, des Allobroges, qui s'étaient révoltés. - P. Clodius passe dans l'ordre des plébéiens. - C. César soumet les Lusitaniens; il se met sur les rangs pour le consulat et aspire à dominer dans l'état. - Il se forme une association entre les trois plus puissants citoyens: Pompée, Crassus et César. - Porté au consulat, César propose une loi agraire qu'il fait passer après une lutte fort vive et malgré l'opposition du sénat et de l'autre consul M. Bibulus. - Le proconsul C. Antonius éprouve des revers en Thrace. - En vertu d'une loi proposée par Clodius, tribun du peuple, Cicéron est exilé pour avoir mis des citoyens à mort sans condamnation. - César se rend dans la Gaule, qui lui est assignée pour province et subjugue les Helvètes, nation errante qui, cherchant une demeure, voulait traverser la province de César pour se rendre dans la Narbonnaise. - Description des Gaules. - Pompée triomphe des enfants de Mithridate, de Tigrane et de son fils; le peuple le salue unanimement du surnom de Grand.

Ab Urbe Condita liber CIV Periocha

Prima pars libri situm Germaniae moresque continet. C. Caesar cum aduersus Germanos qui Ariouisto duce in Galliam transcenderant exercitum duceret, rogatus ab Aeduis et Sequanis, quorum ager possidebatur trepidationem militum propter metum nouorum hostium ortam adlocutione exercitus inhibuit et uictos proelio Germanos Gallia expulit.
M. Cicero, Pompeio inter alios hortante et T. Annio Milone tr. pl., ingenti gaudio senatus ac totius Italiae ab exilio reductus est.
Cn. Pompeio per quinquennium annonae cura mandata est.
Caesar Ambianos, Suessionas, Viruomanduos, Atrebates, Belgarum populos, quorum ingens multitudo erat, proelio uictos in deditionem accepit, ac deinde contra Neruios, unam ex horum ciuitatibus, cum magno discrimine pugnauit eamque gentem deleuit, quae bellum gessit donec ex LX milia armatorum D superessent, ex DC senatoribus tres tantum euadereut.
Lege lata de redigenda in prouinciae formam Cypro et publicanda pecunia regia M. Catoni administratio eius rei mandata est.
Ptolemaeus, Aegypti rem, ob iniurias quas patiebatur a suis relicto regno Romam uenit.
C. Caesar Venetos, gentem Oceano iunctam, nauali proelio uicit.
Praeterea res a legatis eius eadem fortuna gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Ce livre commence par un exposé de la situation et des moeurs de la Germanie. Les Germains, sous la conduite d'Arioviste, avaient passé dans la Gaule. César fait marcher son armée contre eux, à la prière des Héduens et des Séquanes, dont le territoire était envahi. La crainte de ces nouveaux ennemis faisait trembler les soldats romains. L'éloquence de César ranime leur courage. - Les Germains sont vaincus et chassés de la Gaule. - Grâce aux discours de Pompée et de quelques autres citoyens, et aux démarches actives de T. Annius Milon, tribun du peuple, Cicéron est rappelé de l'exil à la grande joie du sénat et de l'Italie entière. - Pompée est chargé, pour cinq ans, des approvisionnements de blé. - César est vainqueur des Ambianes, des Suessions, des Viruomandes, des Atrébates, peuples de la Belgique, formant une immense population. Après avoir reçu leur soumission, il soutient une rude guerre contre une seule peuplade, les Nerviens, et les extermine. Ils avaient continué les hostilités, jusqu'à ce que de soixante mille combattants il n'en restât que trois cents, et que leurs six cents sénateurs fussent réduits à trois. - Une loi ayant été portée sur la réduction de l'île de Chypre en province romaine, et sur la confiscation des trésors du roi, M. Caton est chargé de cette mission. - Ptolémée, roi d'Égypte, chassé de son royaume par ses sujets, qu'il accablait de traitements injustes, vient se réfugier à Rome. - César remporte une victoire navale sur les Vénètes, peuples des bords de l'Océan. - Ses lieutenants combattent également avec succès.

Ab Urbe Condita liber CV Periocha

Cum C. Catonis tribuni plebis intercessionibus comitia tollerentur, senatus uestem mutauit.
M. Cato in petitione praeturae praelato Vatinio repulsam tulit. Idem cum legem impediret, qua prouinciae consulibus in quinquennium, Pompeio Hispaniae, Crasso Syria et Parthicum bellum, dabantur, a C. Trebonio tr. pl., legis alictore, in uincula ductus est.
A. Gabinius procos. Ptolemaeum reduxit in regnum Aegypti, eiecto Archelao, quem sibi regem adsciuerant.
Victis Germanis in Gallia Caesar Rhenum transcendit et proximam partem Germaniae domuit, ac deinde Oceano in Britanniam primo parum prospere tempestatibus aduersis traiecit, iterum felicius, magnaque multitudine hostium caesa aliquam partem insulae in potestatem redegit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

L'opposition de C. Caton, tribun du peuple, ayant empêché les élections des comices, le sénat prend le deuil. - M. Caton demande la préture: il est refusé et se voit préférer Vatinius. Comme il s'opposait ensuite à la loi qui assurait pour cinq ans aux consuls leurs gouvernements: à Pompée l'Espagne, à Crassus la Syrie et la guerre des Parthes, à César la Gaule et la Germanie, C. Trébonius, tribun du peuple, qui avait proposé cette loi, le fait mener en prison. - Le proconsul A. Gabinius replace Ptolémée sur le trône d'Égypte, après en avoir renversé Archélaüs, que les Égyptiens avaient choisi pour roi. - César ayant vaincu et taillé en pièces les Germains dans la Gaule passe le Rhin et soumet les contrées les plus voisines du fleuve. Ensuite il traverse l'Océan et passe en Bretagne. D'abord il essuie des revers; ses vaisseaux sont maltraités par le mauvais temps; mais une seconde expédition a plus de succès: il tue une grande multitude d'ennemis et soumet une certaine partie de l'île.

Ab Urbe Condita liber CVI Periocha

Iulia, Caesaris filia, Pompei uxor, decessit, honosque ei a populo habitus est, ut in campo Martio sepeliretur.
Gallorum aliquot populi Ambiorige duce, Eburonum rege, defecerunt. A quibus Cotta et Titurius, legati Caesaris, circumuenti insidiis cum exercitu cui praeerant caesi sunt. Et cum aliarum quoque legionum castra oppugnata magno labore defensa essent, inter quae eius cui in Treueris praeerat Q. Cicero, ab ipso Caesare hostes proelio fusi sunt.
M. Crassus bellum Parthis inlaturus Euphraten flumen transiit, uictusque proelio in quo et filius eius cecidit, cum reliquias exercitus in collem recepisset, euocatus in colloquium ab hostibus uelut de pace acturis, quorum dum erat Surenas, conprehensusque et, nequid uiuus pateretur repugnans, interfectus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Mort de Julia, fille de César, et femme de Pompée. - Le peuple lui accorde l'honneur d'être inhumée dans le Champ de Mars. - Quelques peuplades des Gaules, ayant à leur tête Ambiorix, chefs des Éburons, se soulèvent et massacrent, dans une embuscade, Cotta et Titurius, lieutenants de César, avec le corps d'armée qu'ils commandaient. - D'autres légions sont aussi attaquées dans leur camp et se défendent avec peine, par exemple celles de Q. Cicéron, chez les Nerviens. César lui-même attaque l'ennemi et le met en déroute. - M. Crassus passe l'Euphrate pour faire la guerre aux Parthes. Après une défaite dans laquelle son propre fils perd la vie, il se retire avec le reste de l'armée sur une colline. Invité par les ennemis, que commandait Suréna, à se rendre à une entrevue comme pour y traiter de la paix, il est saisi et tué, pendant qu'il se défendait pour ne pas être pris vivant.

Ab Urbe Condita liber CVII Periocha

C. Caesar Treueris in Gallia uictis iterum in Germaniam transiit, nulloque ibi hoste inuento reuersus in Galliam Eburonas et alias ciuitates, quae conspirauerant, uicit et Ambiorigem in fuga persecutus est.
P. Clodi a T. Annio Milone candidato consulatus Appia uia ad Bouillas occisi corpus plebs in curia cremauit.
Cum seditiones inter candidatos consulatus, Hypsaeum, Scipionem, Milonem essent, qui armis ac ui contendebant, ad comprimendas eas Cn. Pompeius delegatus et a senatu cos. tertio factus est absens et solus, quod nulli alii umquam accidit.
Quaestione decreta de morte P. Clodi Milo iudicio damnatus in exilium actus est.
Lex lata est ut ratio absentis Caesaris in petitione consulatus haberetur, inuito et contradicente M. Catone.
Praeterea res gestas a C. Caesare aduersus Gallos qui prope uniuersi Vercingentorige Aruerno duce defecerunt, et laboriosas obsidiones urbium continet, inter quas Auarici Biturigum et Gergouiae Aruernorum.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César, après avoir vaincu les Trévires dans la Gaule, passe une seconde fois en Germanie. N'y trouvant pas d'ennemis à combattre, il revient dans la Gaule, défait les Éburons et les autres peuplades qui s'étaient liguées contre lui, et poursuit Ambiorix qui lui échappe par la fuite. - Clodius est tué, sur la voie Appienne, près de Bovilae, par Milon, candidat au consulat, et la multitude brûle son cadavre dans le palais du sénat. - Les candidats pour le consulat, Hypsaeus, Scipion et Milon, suscitant sans cesse des troubles et se livrant entre eux des combats sanglants, le sénat charge Pompée de réprimer ces désordres, et, malgré son absence, le nomme pour la troisième fois seul consul, et consul unique, distinction jusqu'alors sans exemple. - Milon, mis en jugement pour le meurtre de Clodius, est condamné à l'exil. - Une loi est portée qui décide qu'on aura égard à César absent dans l'élection au consulat: Caton y fait inutilement une vive opposition. - Opérations de César contre les Gaulois qui se soulèvent presque tous à la voix de Vercingétorix, chef des Arvernes. Plusieurs villes qu'il assiège lui résistent vigoureusement, entre autres Avaricum, chez les Bituriges, et Gergovie, chez les Arvernes.

Ab Urbe Condita liber CVIII Periocha

C. Caesar Gallos ad Alesiam uicit omnesque Galliae ciuitates quae in armis fuerant, in deditionem accepit.
C. Cassius, quaestor M. Crassi, Parthos, qui in Syriam transcenderant, cecidit.
In petitione consulatus M. Cato repulsam tulit, creatis coss. Ser. Sulpicio M. Marcello.
C. Caesar Bellouacos cum aliis Gallorum populis domuit.
Praeterea contentiones inter consules de successore C. Caesari mittendo, agente in senatu Marcello cos. ut Caesar ad petitionem consulatus ueniret, cum is lege lata in id tempus consulatus prouincias obtinere deberet, resque a M. Bibulo in Syria gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César défait les Gaulois sous les murs d'Alésia, et toutes les cités de la Gaule qui avaient pris les armes font leur soumission. - C. Cassius, questeur de M. Crassus, taille en pièces les Parthes qui avaient fait une invasion en Syrie. - Caton demande le consulat; il est refusé; Ser. Sulpicius et M. Marcellus sont nommés. - César subjugue les Bellovaques et d'autres peuples de la Gaule. - Contestations entre les consuls sur la question d'envoyer un successeur à César. Le consul Marcellus soutient, dans le sénat, que César doit être tenu de venir à Rome pour demander le consulat, puisque d'après la loi il ne doit conserver le gouvernement des provinces que pour le temps de son consulat. - Opérations de M. Bibulus en Syrie.

Ab Urbe Condita liber CIX Periocha

qui est ciuilis belli primus
Causae ciuilium armorum et initia referuntur contentionesque de successore C. Caesari mittendo, cum se dimissurum exercitus negaret nisi a Pompeio dimitterentur. Et C. Curionis tr. pl. primum aduersus Caesarem, dein pro Caesare actiones continet.
Cum senatus consultum factum esset ut successor Caesari mitteretur, M. Antonio et Q. Cassio tr. pl., quoniam intercessionibus id senatus c. impediebant, urbe pulsis, mandatum est a senatu coss. et Cn. Pompeio, ut uiderent nequid res p. detrimenti caperet.
C. Caesar bello inimicos persecuturus cum exercitu in Italiam uenit, Corfiniun cum M. Domitio et P. Lentulo cepit eosque dimisit, Cn. Pompeium ceterosque partium eius Italia expulit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Exposé des causes et des commencements de la guerre civile. - Contestations sur le rappel de César, qui refuse de licencier ses troupes si Pompée ne licencie également les siennes. - C. Curion, tribun du peuple, parle d'abord contre César et ensuite en sa faveur. Un décret du sénat ayant décidé qu'on enverrait un successeur à César, les tribuns du peuple, M. Antonius et Q. Cassius qui s'opposaient à cette mesure, sont chassés de Rome. - Le sénat ordonne aux consuls et à Pompée de veiller à la sûreté de la république. - César, résolu à réduire ses ennemis par les armes, vient en Italie à la tête de son armée; il prend Corfinium. L. Domitius et P. Lentulus y tombent en son pouvoir, mais il leur rend la liberté. - Pompée et tous ses partisans sont chassés de l'Italie.

Ab Urbe Condita liber CX Periocha

qui est ciuilis belli secundus
C. Caesar Massiliam, quae portas cluserat, obsedit et relictis in obsidione urbis eius legatis C. Trebonio et D. Bruto profectus in Hispaniam L. Afranium et M. Petreium, legatus Cn. Pompei, cum VII legionibus ad Ilerdam in deditionem accepit omnesque incolumes dimisit, Varrone quoque, legato Pompei, cum exercitu in potestatem suam redacto. Gaditanis ciuitatem dedit. Massilienses duobus naualibus proeliis uicti post longam obsidionem potestati Caesaris se permiserunt.
C. Antonius, legatus Caesaris, male aduersus Pompeianos in Illyrico rebus gestis captus est. In quo bello Opitergini transpadani, Caesaris auxiliares, rate sua ab hostibus nauibus clusa, potius quam in potestatem hostium uenirent, inter se concurrentes occubuerunt.
C. Curio, legatus Caesaris in Africa, cum prospere aduersus Varum, Pompeianarum partium ducem, pugnasset, a Iuba, rege Mauretaniae, cum exercitu caesus est.
C. Caesar in Graeciam traiecit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César assiège Marseille qui lui avait fermé ses portes et, laissant devant cette ville ses lieutenants C. Trébonius et D. Brutus, il part pour l'Espagne, où il force, près d'Ilerda, L. Afranius et M. Pétreius, lieutenants de Cn. Pompée, à se rendre avec sept légions. Il leur pardonne à tous, et soumet aussi Varron, lieutenant de Pompée, avec son armée. - Il accorde le droit de cité aux habitants de Cadix. - Les Marseillais, après deux défaites sur mer et un long siège, se rendent à discrétion. - C. Antonius, lieutenant de César, est vaincu et fait prisonnier en Illyrie par les Pompéiens. - Dans cette guerre des soldats d'Opiterginum, ville de la Transpadane, auxiliaires de César, voyant leur radeau entouré par les vaisseaux ennemis, tournent leurs épées les uns contre les autres plutôt que de se rendre. - C. Curion, lieutenant de César, en Afrique, après avoir obtenu des succès contre Varus, général du parti de Pompée, est taillé en pièces avec son armée, par Juba, roi de Mauritanie. - César passe en Grèce.

CXI >>> CXX

Ab Urbe Condita liber CXI Periocha

qui est ciuilis belli tertius
M. Caelius Rufus praetor, cum seditiones in urbe concitaret nouarum tabularum spe plebe sollicitata, abrogato magistratu pulsus urbe Miloni exuli, qui fugitiuorum exercitum contraxerat, se coniunxit. Vterque, cum bellum molirentur, interfecti sunt.
Cleopatra, regina Aegypti, ab Ptolemaeo fratre regno pulsa est.
Propter Q. Cassi praetoris auaritiam crudelitatemque Cordubenses in Hispania cum duabus Varronianis legionibus a partibus Caesaris desciuerunt.
Cn. Pompeius ad Dyrrachium obsessus a Caesare et, praesidiis eius cum magna clade diuersae partis expugnatis, obsidione liberatus translato in Thessaliam bello apud Pharsaliam acie uictus est. Cicero in castris remansit, uir nihil minus quam ad bella natus. Omnibusque aduersarum partium, qui se potestati uictoris permiserant, Caesar ignouit.



CXI >>> CXX

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le préteur M. Caelius Rufus, cherchant à exciter du trouble dans Rome, soulève la multitude en lui faisant espérer une loi sur les dettes. Il est interdit de ses fonctions, et bientôt forcé de sortir de Rome; il va rejoindre l'exilé Milon, qui avait rassemblé une armée de fugitifs. Tous deux sont tués au milieu de leurs tentatives de guerre. - Cléopâtre, reine d'Égypte, est chassée du trône par son frère Ptolémée. - Fatigués de l'avarice et de la cruauté du préteur Q. Cassius, les habitants de Cordoue, en Espagne, quittent le parti de César avec les deux légions de Varron. - Cn. Pompée, assiégé à Dyrrachium par César, force les lignes de l'ennemi, après un combat très sanglant des deux côtés, et transporte la guerre en Thessalie. Il est vaincu à Pharsale. Cicéron, peu fait pour le métier des armes, reste au camp de Dyrrachium. - César pardonne à tous ceux de ses ennemis qui se soumettent au vainqueur.

Ab Urbe Condita liber CXII Periocha

qui est ciuilis belli quartus Trepidantia uictarum partium in diuersas orbis terrarum partes et fuga refertur : Cn. Pompeius cum Aegyptum petisset, iussu Ptolenaei regis, pupilli sui, auctore Theodoto praeceptore, cuius magna apud regem auctoritas erat, et Pothino occisus est ab Achilla, cui id facinus erat delegatum, in nauicula antequam in terram emiret. Cornelia uxor et Sex. Pompeius filius Cypron refugerunt. Caesar post tertium diem insecutus, cum ei Theodotus caput Pompei et anulum obtulisset, infensus est et inlacrimauit. Sine periculo Alexandriam tumultuantem intrauit. Caesar dictator creatus Cleopatram in regnum Aegypti reduxit et inferentem bellum Ptolemaeum isdem auctoribus, quibus Pompeium interfecerat, cum magno suo discrimine euicit. Ptolemaeus dum fugit, in Nilo nauicula subsedit. Praeterea laboriosum M. Catonis in Africa per deserta cum legionibus iter et bellum a Cn. Domitio aduersus Pharnacen parum prospere gestum continet.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les débris du parti vaincu s'enfuient et se répandent dans presque tout l'univers. - Pompée se rend en Égypte où le roi Ptolémée son pupille, cédant aux conseils de Pothinus et de son précepteur Théodotus, qui avait sur lui un grand empire, donne l'ordre de le tuer. Achillas, qui s'était chargé de ce crime, l'assassine dans une barque avant qu'il ait mis pied à terre. Cornélie, sa femme, et Sex. Pompée, son fils, se réfugient dans l'île de Chypre. César s'étant mis à la poursuite de Pompée, trois jours après sa victoire, s'indigne et verse des larmes quand Théodotus lui présente la tête et l'anneau de son ennemi. Il entre, non sans danger, dans Alexandrie, dont la population était mutinée. Créé dictateur, il fait remonter Cléopâtre sur le trône d'Égypte; Ptolémée lui ayant déclaré la guerre par les avis des mêmes hommes qui lui avaient conseillé le meurtre de Pompée, il le défait après avoir couru de grands dangers. Ptolémée s'enfuit dans une barque qui coule à fond dans le Nil. - Marche pénible de M. Caton et de ses légions à travers les déserts de l'Afrique. - Guerre malheureuse de Cn. Domitius contre Pharnace.

Ab Urbe Condita liber CXIII Periocha

qui est ciuilis belli quintus
Confirmatis in Africa Pompeianis partibus imperium earum P. Scipioni delatum est, Catone, cui ex aequo deferebatur imperium, cedente. Et cum de diruenda urbe Vtica propter fauorem ciuitatis eius in Caesarem deliberaretur, idque ne fieret M. Cato tenuisset, Iuba suadente ut dirueretur, tutela eius et custodia mandata est Catoni.
Cn. Pompeius Magni filius, in Hispania contractis uiribus, quarum ducatum nec Afranius nec Petreius excipere uolebant, bellum aduersus Caesarem renouauit.
Pharnaces, Mithridatis filius, rex Ponti, sine ulla belli mora uictus est. Cum seditiones Romae a P. Dolabella tr. pl. legem ferente de nouis tabulis excitatae essent et ex ea causa plebs tumultuaretur, inductis a M. Antonio, magistro equitum, in urbem militibus octingenti e plebe caesi sunt.
Caesar ueteranis cum seditione missionem postulantibus dedit, et cum in Africam traiecisset, aduersus copias Iubae regis cum discrimine magno pugnauit.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Le parti de Pompée se fortifie en Afrique et reconnaît pour chef P. Scipion auquel Caton cède le commandement dont on lui offrait la moitié. - On délibère si l'on détruira Utique, dont les habitants étaient portés pour César; Caton s'oppose à cette destruction qui est conseillée par Juba. Il est chargé de défendre et de garder cette ville. - Cnéius, fils du grand Pompée, rassemble en Espagne des troupes dont Afranius et Pétreius refusent de prendre le commandement, et recommence la guerre contre César. - Pharnace, roi du Pont, fils de Mithridate, est vaincu avec une grande promptitude. - P. Dolabella, tribun du peuple, excite des troubles à Rome en proposant une loi sur les dettes. La populace se porte aux plus grands excès. - M. Antonius, maître de la cavalerie, introduit alors des troupes dans Rome, et huit cents plébéiens sont tués. - Une sédition éclate parmi les vétérans qui demandent leur congé: César le leur accorde. Il passe en Afrique, et court de grands dangers,en combattant les troupes de Juba.

Ab Urbe Condita liber CXIV Periocha

qui est ciuilis belli sextus
Bellum in Syria Caecilius Bassus, eques Romanus Pompeianarum partium, excitauit, relicto a legione Sexto Caesare, quae ad Bassum transierat, occisoque eo. Caesar Scipionem praetorem Iubamque uicit ad Thapsum, castris eorum expugnatis.
Cato audita re cum se percussisset Vticae et interueniente filio curaretur, inter ipsam curationem rescisso uulnere expirauit anno aetatis XLVIII.
Petreius Iubam seque interfecit. P. Scipio in naue circumuentus honestae morti uocem quoque adiecit ; quaerentibus enim imperatorem hostibus dixit: "imperator se bene habet".
Faustus et Afranius occisi. Catonis filio uenia data.
Brutus legatus Caesaris in Gallia Bellouacos rebellantes proelio uicit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Caecilius Bassus, chevalier romain du parti de Pompée, fait la guerre en Syrie, après avoir attiré sous ses drapeaux une légion qui abandonne et tue Sex. César. - Le dictateur défait à Thapsus le préteur Scipion et Juba, et reste maître de leur camp. - En apprenant cette nouvelle à Utique, Caton se perce de son épée. Son fils accourt et lui donne ses soins; mais, pendant qu'on s'empresse autour de lui, il rouvre sa blessure et expire, âgé de quarante-huit ans. - Pétreius tue Juba et se donne ensuite la mort. - P. Scipion, enveloppé sur son vaisseau, finit ses jours par une mort honorable et avec des paroles dignes de sa mort. Les ennemis criant: "Où est le général?", il répond "Le général est en sûreté." - Faustus et Afranius sont mis à mort. - Clémence de César envers les fils de Caton. - Victoire remportée dans la Gaule par Brutus, lieutenant de César, sur les Bellovaques révoltés.

Ab Urbe Condita liber CXV Periocha

qui est ciuilis belli septimus
Caesar quattuor triumphos duxit, ex Gallia, ex Aegypto, ex Ponto, ex Africa, epulum et omnis generis spectacula dedit.
M. Marcello consulari, senatu rogante, reditum concessit. Quo beneficio eius Marcellus frui non potuit, a Cn. Magio cliente suo Athenis occisus. Recensum egit, quo censa sunt ciuium capita CL milia.
Profectusque in Hispaniam aduersus Cn. Pompeium, multis utrimque expeditionibus factis et aliquot urbibus expugnatis summam uictoriam cum magno discrimine ad Mundam urbem consecutus est. Necatus est Cn. Pompeius, Sex. effugit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César triomphe quatre fois pour ses victoires sur la Gaule, sur l'Égypte, sur le Pont et sur l'Afrique. Il donne des festins publics et des spectacles de toute espèce. À la prière du sénat il consent au retour de Marcellus, homme consulaire; mais Marcellus ne peut jouir de ce bienfait, il est assassiné à Athènes par un de ses clients, Cn. Magius. - Le dictateur fait un dénombrement où sont inscrits cent cinquante mille citoyens. Il part pour l'Espagne, afin d'y faire la guerre à Cn. Pompée, et, après beaucoup de combats et quelques villes prises, il remporte, près de Munda, une victoire décisive où il court de grands dangers. - Sextus Pompée parvient à réchapper.

Ab Urbe Condita liber CXVI Periocha

qui est ciuilis belli octauus
Caesar ex Hispania quintum triumphum egit. Et cum plurimi maximique honores a senatu decreti essent, inter quos ut "parens patriae" appellaretur et sacrosanctus ac dictator in perpetuum esset, inuidiae aduersus eum causam praestiterunt, quod senatui deferenti hos honores, cum ante aedem Veneris Genetricis sederet, non adsurrexit, et quod a M. Antonio cos., collega suo, inter lupercos currente diadema capiti suo impositum in sella reposuit, et quod Epidio Marullo et Caesetio Flauo trib. pl., inuidiam ei tamquam regnum adfectanti mouentibus potestas abrogata est.
Ex his causis conspiratione in eum facta, cuius capita fuerunt M. Brutus et C. Cassius et ex Caesaris partibus Dec. Brutus et C. Trebonius, in Pompei curia occisus est XXIII uulneribus occupatumque ab interfectoribus eius Capitolium.
Obliuione deinde caedis eius a senatu decreta, obsidibus Antoni et Lepidi de liberis acceptis coniurati a Capitolio descenderunt.
Testamento Caesaris heres ex parte dimidia institutus est C. Octauius, sororis nepos, et in nomen adoptatus est.
Caesaris corpus cum in campum Martium ferretur, a plebe ante rostra crematum est.
Dictaturae honos in perpetuum sublatus est.
Chamiates, humillimae sortis homo, qui se C. Mari filium ferebat, cum apud credulam plebem seditiones moueret, necatus est.


Ab Urbe Condita

César triomphe pour la cinquième fois après son expédition d'Espagne. - Le sénat lui prodigue les plus grands honneurs: ainsi il lui accorde le titre de père de la patrie, et le proclame inviolable et dictateur perpétuel. Mais divers motifs lui attirent la haine des Romains. D'abord un jour que les sénateurs lui décernaient ces honneurs, et qu'il était assis devant le temple de Vénus Genitrix, il les reçoit sans se lever. Puis, à la fête des Lupercales, le consul Marcus Antonius, son collègue, lui ayant mis le diadème sur la tête, il le dépose sur son siège. Enfin les tribuns du peuple, Épidius Marullus et Caesétius Flavus l'ayant signalé à la haine publique, comme aspirant à la royauté, il les prive de leur charge. Ces motifs font naître contre lui une conjuration, dont les chefs sont M. Brutus et C. Cassius. - Il est assassiné dans la curie de Pompée et meurt percé de vingt-trois coups. Ses meurtriers s'emparent du Capitole. Le sénat ayant ensuite décrété une amnistie pour les auteurs de cet assassinat, et les enfants d'Antoine et de Lépide leur ayant été livrés comme otages, les conjurés descendent du Capitole. En vertu du testament de César, Octave, petit-fils de sa soeur, se trouve institué son héritier pour moitié, et appelé par l'adoption à porter son nom. - Comme on portait le corps de César au Champ de Mars, le peuple le brûle au pied de la tribune aux harangues. - La dictature est abolie pour toujours. - Exécution de Chamates, homme de la plus basse origine, qui se prétendait fils de Marius, et excitait des troubles au milieu d'une multitude crédule.

Ab Urbe Condita liber CXVII Periocha

C. Octauius Romam ex Epiro uenit (eo enim illum Caesar praemiserat bellum in Macedonia gesturus) ominibusque prosperis exceptus et nomen Caesaris sumpsit.
In confusione rerum ac tumultu M. Lepidus pontificatum maximum intercepit.
Et M. Antonius cos. cum impotenter dominaretur legemque de permutatione prouinciarum per uim tulisset et Caesarem quoque petentem ut sibi aduersus percussores auunculi adesset, magnis iniuriis adfecisset, Caesar et sibi et rei p. uires aduersus eum paraturus deductos in colonias ueteranos excitauit. Legiones quoque quarta et Martia signa ab Antonio ad Caesarem tulerunt, deinde et complures saeuitia M. Antoni, passim in castris suis trucidantis qui ei suspecti erant, ad Caesarem desciuerunt.
Dec. Brutus ut petenti Cisalpinam Galliam Antonio obsisteret, Mutinam cum exercitu occupauit.
Praeterea discursum utriusque partis uirorum ad accipiendas prouincias apparatusque belli continet.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Octave, qui se trouvait en Épire où César l'avait envoyé par avance, lorsqu'il se préparait à faire la guerre en Macédoine, revient à Rome, et, accueilli sous de favorables auspices, prend le nom de César. - Au milieu de la confusion et du trouble général, Lépidus s'empare de la dignité de grand pontife. Le consul M. Antonius exerce une domination despotique: il fait passer par violence une loi qui change les gouvernements des provinces, et lorsque César Octave lui demande son assistance contre les assassins de son oncle, il l'accable d'affronts. César se préparant à s'armer contre lui, pour sa cause et pour celle de la république, rappelle les vétérans envoyés pour former des colonies. D'un autre côté la légion Martia et la quatrième passent des drapeaux d'Antonius sous ceux de son rival. Enfin la cruauté d'Antonius, qui égorge dans son camp tous ceux qui lui sont suspects, cause un grand nombre de défections. - D. Brutus, pour résister à Antonius qui lui réclame le commandement de la Gaule Cisalpine, se renferme dans Modène avec son armée. Mouvements des deux partis pour s'emparer des provinces. - Préparatifs de guerre.

Ab Urbe Condita liber CXVIII Periocha

M. Brutus in Graecia sub praetexto rei p. et suscepti contra M. Antonium belli exercitum, cui P. Vatinius praeerat, cum prouincia in potestatem suam redegit.
C. Caesari, qui priuatus rei p. arma sumpserat, pro praetore imperium a senatu datum est cum consularibus ornamentis adiectumque ut senator esset.
M. Antonius Dec. Brutum Mutinae obsedit, missiquo ad cum a senatu legati de pace parum ad componendam eam ualuerunt. Populus R. saga sumpsit.
M. Brutus in Epiro C. Antonium praetorem cum exercitu potestati suae subegit.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

En Grèce, M. Brutus, sous prétexte de défendre la république et de faire la guerre à Antoine, fait passer sous ses ordres l'armée commandée par Vatinius et la province. - Le jeune César, qui le premier avait pris les armes pour la cause de la république, est revêtu par le sénat de l'autorité de propréteur et des insignes du consulat, avec le titre de sénateur. - M. Antonius tient D. Brutus assiégé dans Modène. Des députés, que le sénat lui avait envoyés pour traiter de la paix, échouent dans leur mission. - Le peuple romain revêt le sagum. - M. Brutus, en Épire, range à son obéissance le préteur C. Antonius et son armée.

Ab Urbe Condita liber CXIX Periocha


C. Trebonius in Asia fraude P. Dolabellae occisus est. Ob id facinus Dolabella hostis a senatu iudicatus est.
Cum Pansa cos. male aduersus Antonium pugnasset, A. Hirtius cos. cum exercitu superueniens fusis M. Antoni copiis fortunam utriusque partis aequauit. Victus deinde ab Hirtio et Caesare Antonius in Galliam confugit et M. Lepidum cum legionibus quae sub eo erant sibi iunxit, hostisque a senatu cum omnibus qui intra praesidia eius essent iudicatus est. A. Hirtius, qui post uictoriam in ipsis hostium castris ceciderat, et C. Pansa ex uulnere quod in aduerso proelio exceperat, defunctus in campo Martio sepulti sunt.
Aduersus C. Caesarem, qui solus ex tribus ducibus supererat, parum gratus senatus fuit, qui Dec. Bruto obsidione Mutinensi a Caesare liberato triumphi honore decreto Caesaris militumque eius mentionem non satis gratam habuit. Ob quae C. Caesar reconciliata per M. Lepidum cum M. Antonio gratia Romam cum exercitu uenit et praeclusis aduentu eius his qui in eum iniqui erant, cum XVIIII annos haberet, consul creatus est.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Dolabella fait perfidement massacrer en Asie C. Trébonius. Il est, pour ce crime, déclaré ennemi public par le sénat. - Le consul Pansa ayant été battu par Antonius, son collègue A. Hirtius accourt avec ses troupes, met en fuite l'armée de M. Antonius, et rend égales les chances des deux partis. Vaincu ensuite par Hirtius et César, Antonius s'enfuit dans la Gaule, et décide Lépidus et les légions qu'il commandait à faire sa jonction avec lui. Il est déclaré ennemi public par le sénat, avec tous ceux qui l'ont secondé. A. Hirtius, qui, après une victoire, avait été tué dans le camp même de l'ennemi, et C. Pansa, qui avait succombé à une blessure reçue dans sa défaite, sont ensevelis au Champ de Mars. - Le sénat se montre peu reconnaissant envers César, le seul survivant des trois généraux. Après avoir décerné les honneurs du triomphe à D. Brutus que César avait délivré alors qu'il était assiégé dans Modène, il n'accorde à César et à ses soldats qu'une mention peu satisfaisante. Aussi César s'étant réconcilié avec M. Antonius par l'entremise de M. Lépidus, vient à Rome, et, au milieu de la consternation que son arrivée cause à ses ennemis, il se fait nommer consul à dix-neuf ans.

Ab Urbe Condita liber CXX Periocha

C. Caesar cos. legem tulit de quaestione habenda in eos quorum opera Caesar pater occisus esset; postulatique ea lege M. Brutus, C. Cassius, Dec. Brutus absentes damnati sunt.
Cum M. Antoni uires Asinius quoque Pollio et Munatius Plancus cum exercitibus suis adiuncti ampliassent, et Dec. Brutus, cui senatus ut persequeretur Antonium mandauerat, relictus a legionibus suis profugisset, caesus iussu Antoni, in cuius potestatem uenerat, a Capeno Sequano interfectus est.
C. Caesar pacem cum Antonio et Lepido fecit ita ut III uiri rei p. constituendae per quinquennium essent ipse et Lepidus et Antonius et ut suos quisque inimicos proscriberent. In qua proscriptione plurimi equites R., CXXX senatorum nomina fuerunt, et inter eos L. Pauli, fratris M. Lepidi, et L. Caesaris, Antoni auunculi, et M. Ciceronis. Huius occisi a Popillio, legionario milite, cum haberet annos LXIII, caput quoque cum dextra manu in rostris positum est.
Praeterea res a M. Bruto in Graecia gestas continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César, devenu consul, fait passer une loi sur la mise en jugement des meurtriers de son père: M. Brutus, C. Cassius, Décimus Brutus sont cités en vertu de cette loi et condamnés quoique absents. - Les forces de M. Antonius s'augmentent encore par la jonction que font avec lui Asinius Pollion, Munatius Plancus à la tête de leurs armées. Décimus Brutus, que le sénat avait chargé de poursuivre Antonius, est abandonné par ses légions et s'enfuit. Il tombe entre les mains d'Antonius qui le fait tuer par le Séquanais Capénus. - César fait la paix avec Antonius et Lépidus. Tous trois se décernent pour cinq ans le titre de triumvirs chargés de constituer la république, et conviennent que chacun de son côté proscrira ses ennemis. Dans ces proscriptions sont enveloppés une foule de chevaliers romains et cent trente sénateurs, parmi lesquels on distingue L. Paulus, frère de M. Lépidus, L. César, oncle d'Antonius, et Cicéron. Ce dernier est assassiné par Popillius, soldat légionnaire, à l'âge de soixante-trois ans, et sa tête ainsi que sa main droite sont exposées sur les Rostres. - Ce livre contient en outre les opérations de M. Brutus dans la Grèce.

CXXI >>> CXXX

Ab Urbe Condita liber CXXI Periocha

qui editus post excessum Augusti dicitur
C. Cassius, cui mandatum a senatu erat ut Dolabellam hostem iudicatum bello persequeretur, auctoritate rei p. adiutus Syriam cum tribus exercitibus, qui in eadem prouincia erant, in potestatem suam redegit, Dolabellam in urbe Laodicia obsessum mori coegit. M. quoque Bruti iussu C. Antonius captus occisus est.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

C. Cassius, que le sénat avait chargé de combattre Dolabella, déclaré ennemi public, se sert de l'autorité dont la république l'a revêtu pour prendre possession de la Syrie et des trois armées qui se trouvaient dans cette province. Il tient Dolabella enfermé dans la ville de Laodicée, et le force à se donner la mort. - C. Antonius, frère de M. Antonius, est fait prisonnier et tué par ordre de M. Brutus.

Ab Urbe Condita liber CXXII Periocha

M. Brutus aduersus Thracas parumper prospere rem gessit, omnibusque transmarinis prouinciis exercitibusque in potestatem eius et C. Cassi redactis coierunt Smyrnae uterque ad ordinanda belli futuri consilia. M. Messalae Publicolam fratrem uinctum communi consilio condonauerunt.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

M. Brutus se bat avec succès contre les Thraces. C. Cassius et lui soumettent à leur autorité toutes les provinces et toutes les armées d'outre-mer et se réunissent à Smyrne pour régler le plan de la guerre qu'ils préparent. En considération de son frère Messala, ils pardonnent d'un commun accord à Poplicola convaincu de les avoir trahis.

Ab Urbe Condita liber CXXIII Periocha

Sex. Pompeius, Magni filius, collectis ex Epiro proscriptis ac fugitiuis cum exercitu diu sine ulla loci cuiusquam possessione praedatus in mari Messanam, oppidum in Sicilia, primum, dein totam prouinciam occupauit occisoque Pompeio Bithynico praetore, Q. Saluidenum, legatum Caesaris, nauali proelio uicit.
Caesar et Antonius cum exercitibus in Graecian traicerunt bellum aduersus Brutum et Cassium gesturi.
Q. Cornificius in Africa T. Sextium, Cassianarum partium ducem, proelio uicit.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sextus, fils du grand Pompée, recrute en Épire des proscrits et des esclaves fugitifs, et après avoir, à la tête de cette armée, exercé longtemps ses brigandages sur mer sans se fixer nulle part, il s'empare d'abord de Messine, puis de toute la Sicile. Il tue A. Pompéius, propréteur de Bithynie, et remporte une victoire navale sur Q. Salvidenus, lieutenant de César. - Antonius et César passent en Grèce avec leurs troupes, pour combattre Brutus et Cassius. Q. Cornificius défait en Afrique T. Sextius, général du parti de Cassius.

Ab Urbe Condita liber CXXIV Periocha

C. Caesar et Antonius apud Philippos uario euentu aduersus Brutum et Cassium pugnauerunt ita ut dextra utriusque cornua uincerent ex castra quoque utrimque ab his qui uicerant expugnarentur. Sed inaequalem fortunam partium mors Cassi fecit qui cum in eo cornu fuisset quod pulsum erat, totum exercitum fusum ratus mortem consciuit.
Altera dein die uictus M. Brutus et ipse uitam finiit exorato Stratone, fugae comite, ut sibi gladium adigeret. Annorum erat circiter XL.
Q. Hortensius occisus est.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César et Antonius se battent à Philippes contre Brutus et Cassius, avec des chances partagées: des deux côtés les ailes droites sont victorieuses; des deux côtés il y un camp pris par les vainqueurs; mais la mort de Cassius fait pencher la balance. En effet, placé à l'aile qui a été mise en déroute et croyant que la défaite de l'armée est générale, il met fin à ses jours. - Il se livre ensuite une seconde bataille. dans laquelle Brutus est vaincu et se tue aussi, après avoir prié Straton, qui l'accompagnait dans sa fuite, de le percer de son épée. Quarante des citoyens les plus distingués de Rome, et entre autres Q. Hortensius, font de même.

Ab Urbe Condita liber CXXV Periocha

Caesar relicto trans mare Antonio (prouinciae ea parte imperi positae ei cesserant) reuersus in Italiam ueteranis agros diuisit. Seditiones exercitus sui quas corrupti a Fuluia, M. Antoni uxore, milites aduersus imperatorem suum concitauerant, cum graui periculo inhibuit. L. Antonius cos., M. Antoni frater, eadem Fuluia consiliante bellum Caesari intulit. Receptis in partes suas populis quorum agri ueteranis adsignati erant, et M. Lepido, qui custodiae urbis cum exercitu praeerat, fuso hostiliter in urbem inrupit.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César, laissant Antonius dans les contrées d'outre-mer, dont le gouvernement lui a été assigné d'après le nouveau partage des provinces, revient en Italie et distribue des terres aux vétérans. Des mutineries sont excitées parmi ses troupes par les soldats qu'a gagnés Fulvie, épouse d'Antoine. Il les apaise en s'exposant aux plus grands périls. - Le consul Lucius Antonius, frère de M. Antonius, cédant aux conseils de cette même Fulvie, déclare la guerre à César. Il engage dans son parti les peuples dont les terres avaient été assignées aux vétérans, bat M. Lépidus qui était avec son armée chargé de la garde de Rome, et entre dans la ville les armes à la main.

Ab Urbe Condita liber CXXVI Periocha

Caesar cum esset annorum XXIII, obsessum in oppido Perusia L. Antonium conatumque aliquotiens erumpere et repulsum fame coegit in deditionem uenire ipsique et omnibus militibus eius ignouit, Perusiam diruit, redactisque in potestatem suam omnibus diuersae partis exercitibus bellum citra ullum sanguinem confecit.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César, âgé de vingt-trois ans, assiège dans Pérouse L. Antonius qui essaie plusieurs sorties, est repoussé, et se voit réduit par la famine à capituler. Le vainqueur lui pardonne ainsi qu'à toutes ses troupes. Il ruine Pérouse, et après avoir fait rentrer sous son autorité toutes les armées du parti ennemi, il termine la guerre sans effusion de sang.

Ab Urbe Condita liber CXXVII Periocha

Parthi Labieno, qui Pompeianarum partium fuerat, duce in Syriam inruperunt uictoque Decidio Saxa, M. Antoni legato, totam eam prouinciam occupauerunt. M. Antonius cum ad bellum aduersus Caesarem gerendum incitaretur ab uxore Fuluia ne concordiae ducum obstaret, pace facta cum Caesare, sororem eius Octauiam in matrimonium duxit. Q. Saluidenum consilia nefaria aduersus Caesarem molitum indicio suo prostraxit, isque damnatus mortem consciuit. P. Ventidius Antoni legatus Parthos proelio uictos Syria expulit Labieno, eorum duce, occiso.
Cum uicinus Italiae hostis, Sex. Pompeius, Siciliam teneret et commercium annonae impediret, expostulatam cum eo pacem Caesar et Antonius fecerunt ita ut Siciliam prouinciam haberet.
Praeterea motus Africae et bella ibi gesta continet.



aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les Parthes guidés par Labiénus, ancien partisan de Pompée, envahissent la Syrie, et, après avoir vaincu Décidius Saxa, lieutenant de M. Antonius, ils se rendent maîtres de toute cette province. - M. Antonius ayant perdu Fulvie son épouse, qui l'excitait à faire la guerre à César, se décide, pour ne plus être un obstacle à la bonne intelligence des chefs, à conclure la paix avec César et à épouser sa soeur Octavie. Il dénonce les menées criminelles de Salvidénus contre César, et ce général, déclaré coupable, se donne volontairement la mort. - P. Ventidius, lieutenant d'Antonius, défait les Parthes et les chasse de la Syrie, après avoir tué Labiénus leur général. - Sextus Pompée, dont le voisinage inquiète l'Italie, étant maître de la Sicile et interceptant les convois de blé, César et Antonius lui demandent la paix, et concluent avec lui un traité qui lui assure la possession de la Sicile. - Ce livre renferme encore les événements de la guerre civile en Afrique.

Ab Urbe Condita liber CXXVIII Periocha

Cum Sex. Pompeius rursus latrociniis mare infestum redderet nec pacem quam acceperat praestaret, Caesar necessario aduersus eum bello suscepto duobus naualibus proeliis cum dubio euentu pugnauit.
P. Ventidius, legatus Antonii, Parthos in Syria proelio uicit regemque eorum occidit. Iudaei quoque a legatis Antoni subacti sunt.
Praeterea belli Siculi apparatum continet.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sextus Pompée recommençant à infester la mer de ses brigandages et n'observant pas la paix qu'il a souscrite, César, forcé de lui déclarer la guerre, lui livre deux batailles navales où les succès sont balancés. - P. Ventidius, lieutenant de M. Antonius, triomphe des Parthes en Syrie, et tue leur roi. - Les lieutenants d'Antonius soumettent aussi les Juifs. - Préparatifs de la guerre de Sicile.

Ab Urbe Condita liber CXXIX Periocha

Aduersus Sex. Pompeium uario euentu naualibus proeliis pugnatum est ita ut ex duabus Caesaris classibus altera, cui Agrippa praeerat, uinceret, altera, quam Caesar duxerat, deleta expositi in terram milites in magno periculo essent. Victus deinde Pompeius in Siciliam profugit.
M. Lepidus, qui ex Africa uelut ad societatem belli contra Sex. Pompeium a Caesare gerendi traiecerat, cum bellum Caesari quoque inferret, relictus ab exercitu, abrogato triumuiratus honore uitam impetrauit.
M. Agrippa nauali corona a Caesare donatus est, qui honos nulli ante eum habitus erat.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Deux batailles navales sont livrées à Sextus Pompée avec des succès balancés. - Des deux flottes de César, l'une, commandée par Agrippa, est victorieuse; l'autre, conduite par Octave lui-même, est anéantie, et les troupes qu'il a débarquées courent le plus grand danger. - Quelque temps après, Sextus est vaincu et s'enfuit en Sicile. - Lépidus, qui était accouru d'Afrique comme pour prendre part à la guerre que César devait faire à Sextus. tourne aussi ses armes contre son collègue. Mais son armée l'abandonne; il est dépouillé du triumvirat; cependant on lui laisse la vie. - Agrippa reçoit de César une couronne navale, marque d'honneur qui, avant lui, n'avait été accordée à personne.

Ab Urbe Condita liber CXXX Periocha

M. Antonius dum cum Cleopatra luxuriatur, tarde Mediam ingressus bellum cum legionibus XVIII et XVI milia equitum Parthis intulit, et cum, duabus legionibus amissis, nulla re prospere cedente retro rediret, insecutis subinde Parthis et ingenti trepidatione et magno totius exercitus periculo in Armeniam reuersus est, XXI diebus CCC milia fuga emensus. Circa VIII milia hominum tempestatibus amisit.
Tempestates quoque infestas super tam infeliciter susceptum Parthicum bellum culpa sua passus est, quia hiemare in Armenia nolebat, dum ad Cleopatram festinat.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

M. Antonius, s'oubliant dans les plaisirs auprès de Cléopâtre, entre après de longs retards dans la Médie et déclare la guerre aux Parthes, à la tête de dix-huit légions et de seize mille chevaux. Il perd deux légions, n'éprouve que des revers et bat en retraite, poursuivi de près par les Parthes. Enfin, après avoir été en butte avec toute son armée à de terribles alarmes et à de grands danger, il rentre en Arménie, et dans cette fuite de vingt et un jours, parcourt un espace de trois cents milles. Les rigueurs de la saison lui font perdre environ huit mille hommes. Ces désastres funestes ajoutés à l'expédition si malheureuse contre les Parthes doivent lui être entièrement imputés, parce qu'il ne voulait pas prendre ses quartiers d'hiver en Arménie, entraîné qu'il était par son empressement à rejoindre Cléopâtre.

CXXXI >>> CXLII

Ab Urbe Condita liber CXXXI Periocha

Sex. Pompeius cum in fidem M. Antoni ueniret, bellum aduersus eum in Asia moliens oppressus a legatis eius occisus est.
Caesar seditionem ueteranorum cum magna pernicie motam inhibuit, Iapydas et Dalmatas et Pannonios subegit.
Antonius Artauasden, Armeniae regem, fide data perductum in uincula conici iussit, regnumque Armeniae filio suo ex Cleopatra nato dedit, quam uxoris loco iam pridem captus amore eius habere coeperat.



CXXXI >>> CXLII

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Sextus Pompée, tout en ayant l'envie de se mettre sous la protection d'Antonius, en Asie, se prépare à lui faire la guerre; mais il est défait par les lieutenants du triumvir et mis à mort. - César réprime une sédition funeste qui avait éclaté parmi les vétérans. Il soumet les Japydes, les Dalmates et les Pannoniens. - Antonius ayant attiré auprès de lui en lui engageant sa foi, Artavasde, roi d'Arménie, le fait jeter dans les fers, et place sur le trône de ce pays un fils qu'il avait eu de Cléopâtre. - Depuis longtemps passionné pour cette princesse, il venait de la reconnaître comme son épouse.

Ab Urbe Condita liber CXXXII Periocha

Caesar in Illyrico Dalmatas domuit.
Cum M. Antonius ob amorem Cleopatrae, ex qua duos filios habebat, Philadelphum et Alexandrum, neque in urbem uenire uellet neque finito IIIuiratus tempore imperium deponere bellumque moliretur quod urbi et Italiae inferret, ingentibus tam naualibus quam terrestribus copiis ob hoc contractis remissoque Octauiae, sorori Caesaris, repudio, Caesar in Epirum cum exercitu traiecit. Pugnae deinde naualis et proelia equestria secunda Caesaris referuntur.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César en Illyrie dompte les Dalmates. - M. Antonius, dominé par son amour pour Cléopâtre, dont il avait deux fils, Philadelphe et Alexandre, refuse de venir à Rome et d'abdiquer le triumvirat, quoique le temps en soit expiré. Il se prépare à déclarer la guerre à Rome et à l'Italie, rassemble dans ce but des forces considérables, tant de mer que de terre, et envoie la déclaration de son divorce à Octavie, soeur de César. Celui-ci passe en Épire avec une armée. - Engagements sur mer et combats de cavalerie où l'avantage reste à César.

Ab Urbe Condita liber CXXXIII Periocha

M. Antonius ad Actium classe uictus Alexandriam profugit, obsessusque a Caesare, in ultima desperatione rerum, praecipue occisae Cleopatrae falso rumore inpulsus, se ipse interfecit.
Caesar Alexandria in potestatem redacta, Cleopatra, ne in arbitrium uictoris ueniret, uoluntaria morte defuncta, in urbem reuersus tres triumphos egit, unum ex Illyrico, alterum ex Actiaca uictoria, tertium de Cleopatra, imposito fine ciuilibus bellis altero et uicesino anno.
M. Lepidus Lepidi, qui triumuir fuerat, filius coniuratione aduersus Caesarem facta bellum moliens oppressus et occisus est.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

M. Antonius, vaincu sur mer près d'Actium, s'enfuit à Alexandrie. Il est assiégé par César. Voyant sa position entièrement désespérée, et décidé surtout par le faux bruit de la mort de Cléopâtre, il se perce de son épée. - César se rend maître d'Alexandrie, et Cléopâtre, pour ne pas tomber au pouvoir du vainqueur, finit sa vie par une mort volontaire. - À son retour à Rome, Octave célèbre trois triomphes, l'un pour l'Illyrie, l'autre pour la victoire d'Actium et le troisième pour Cléopâtre. - Les guerres civiles sont ainsi terminées, après avoir duré vingt et un ans. - M. Lépidus, fils de l'ancien triumvir, forme une conjuration et prend les armes contre César. Il est défait et tué.

Ab Urbe Condita liber CXXXIV Periocha

C. Caesar rebus compositis et omnibus prouinciis in certam formam redactis Augustus quoque cognominatus est ; et mensis Sextilis in honorem eius appellatus est.
Cum ille conuentum Narbone egit, census a tribus Galliis, quas Caesar pater uicerat, actus.
Bellum aduersus Basternas et Moesos et alias gentes a M. Crasso referuntur.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

César, après avoir assuré la paix de l'empire et réglé l'organisation des provinces, reçoit encore le surnom d'Auguste. Pour l'honorer, on donne ce nom au mois Sextilis. - Il préside une conférence à Narbonne et fait opérer le dénombrement des trois divisions des Gaules conquises par son père. - Guerre de M. Crassus contre les Bastarnes, les Moesiens et d'autres nations.

Ab Urbe Condita liber CXXXV Periocha

Bellum a M. Crasso aduersus Thracas et a Caesare aduersus Hispanos gestum refertur, et Salassi, gens Alpina, perdomiti.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Guerre de M. Crassus contre les Thraces et de César contre les Espagnols. - Soumission des Salasses, peuplade des Alpes.

Ab Urbe Condita liber CXXXVIII Periocha

Raeti a Tib. Nerone et Druso, Caesaris priuignis, domiti. Agrippa, Caesaris gener, mortuus.
A Druso census actus est.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les Rhètes sont soumis par Tib. Néron et Drusus, beaux-fils de César. - Mort d'Agrippa, gendre de César. - Le recensement est effectué par Drusus.

Ab Urbe Condita liber CXXXIX Periocha

Ciuitates Germaniae cis Rhenum et trans Rhenum positae oppugnantur a Druso, et tumultus, qui ob censum exortus in Gallia erat, conponitur.
Ara dei Caesaris ad confluentem Araris et Rhodani dedicata, sacerdote creato C. Iulio Vercondaridubno Aeduo.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Des cités de Germanie, situées en deçà et au-delà du Rhin sont assiégées par Drusus. - Fin du tumultus qui avait éclaté en Gaule à cause du recensement. - Dédicace de l'autel du dieu César au confluent de l'Arar et du Rhône; on nomme comme prêtre C. Iulius Vercondaridubnus, un Héduen.

Ab Urbe Condita liber CXL Periocha

Thraces domiti a L. Pisone, item Cherusci, Tencteri, Chauci aliaeque Germanorum trans Rhenum gentes subactae a Druso referuntur.
Octauia, soror Augusti, defuncta, ante amisso filio Marcello cuius monimenta sunt theatrum et porticus nomine eius dicata.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Les Thraces sont domptés par L. Pison; les Chérusques, les Teuctères, les Chauques et d'autres peuplades germaniques d'au-delà de Rhin, sont soumis par Drusus. - Mort d'Octavie, soeur d'Auguste. Elle avait perdu auparavant son fils Marcellus, dont un théâtre et un portique rappellent la mémoire et portent le nom, comme s'il en avait fait la dédicace.

Ab Urbe Condita liber CXLI Periocha

Bellum aduersus transrhenanas gentes a Druso gestum refertur. In quo inter primores pugnauerunt Chumstinctus et Auectius, tribuni ex ciuitate Neruiorum.
Dalmatas et Pannonios Nero, frater Drusi, subegit.
Pax cum Parthis facta est signis a rege eorum, quae sub Crasso et postea sub Antonio capta erant, redditis.

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Guerre de Drusus contre les peuplades transrhénanes. Dans cette guerre se distinguent au premier rang Chumstinctus et Avectius, tribuns militaires de la nation des Nerviens. - Néron, frère de Drusus, réduit les Dalmates et les Pannoniens. La paix est conclue avec les Parthes, et leur roi rend les étendards qui avaient été enlevés à Crassus et ensuite à Antonius.

Ab Urbe Condita liber CXLII Periocha

Bellum aduersus Germanorum trans Rhenum ciuitates gestum a Druso refertur.
Ipse ex fractura, equo super crus eius conlapso XXX die quam id acciderat, mortuus. Corpus a Nerone fratre, qui nuntio ualetudinis euocatus raptim adcucurrerat, Romam peruectum et in tumulo C. Iuli reconditum. Laudatus est a Caesare Augusto uitrico. Et supremis eius plures honores dati.


aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]

Guerre de Drusus contre les peuplades transrhénanes de la Germanie. - Le général meurt au bout de trente jours, d'une fracture de la cuisse, suite d'une chute de cheval. Néron, son frère, qui s'est hâté d'accourir à la nouvelle de son malheureux accident, transporte son corps à Rome, où il est déposé dans le tombeau de Jules César. Son éloge est prononcé par César Auguste, son beau- père, et de nombreux honneurs lui sont rendus à ses funérailles.

Ab Urbe Condita

aUC [ x - y (X - Y a.Rp.) ]


texts & web editing © 2008 albedimare.org

Testi latini da wikipedia



S
P
O
N
S
O
R
S

S P A Z I O      B A N N E R      i nostri sponsors


Partners

   COPYRIGHT www.albedimare.org © 2008 - Tutto il materiale pubblicato nel sito dove non diversamente indicato è protetto da copyright albedimare © 2008    WEBdesign AlbediMare